Rozwój odnawialnych źródeł energii rozpoczął się w skutek realizacji polityki, dotyczącej ochrony środowiska oraz dywersyfikacji źródeł dostaw energii elektrycznej i cieplnej.
Wzrost udziału w korzystaniu z niekonwencjonalnej energii jest spowodowany czynnikiem finansowym, tzn. występują coraz niższe koszty związane z zakupem, montażem, i eksploatacją tych urządzeń. Z badań wynika, iż w 2015 r. udział energii odnawialnej w bilansie przekroczył 13 proc. A więc, jeżeli rozwijają się producenci, to rozwija się również rynek odnawialnych źródeł energii.
Globalne myślenie – lokalne działanie
Na rozwój odnawialnych źródeł energii w Polsce duży wpływ miała polityka Unii Europejskiej. To był kluczowy czynnik. Nasz kraj, podobnie jak inne kraje członkowskie, musiały dostosować politykę energetyczną do polityki Unii, tak by wszystkie regiony były spójne. Już w 1997 r. UE rozpoczęła wprowadzanie odnawialnych źródeł energii, poprzez opracowanie Białej Księgi Komisji Europejskiej Energii dla przyszłości – odnawialne źródła energii. W związku z polityką regionalną UE, w aspekcie rozwoju odnawialnych źródeł energii, jednostki samorządu terytorialnego – jakimi są gminy – w ostatnim czasie wprowadzają do swoich strategii rozwoju, działania związane z rozwojem odnawialnych źródeł energii. Dodatkowo, w lokalnym systemie prawa funkcjonują odrębne dokumenty strategiczne, tj. Plany Gospodarki Niskoemisyjnej. Dotyczą one wyznaczenia kierunków rozwoju samorządu, w celu redukcji emisji dwutlenku węgla, przy wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii. Samorządy odgrywają również ważną rolę w osiągnięciu celów z ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów, która zakłada między innymi zamianę konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne. W przypadku gmin wiejskich jest możliwość wykorzystania upraw roślin na te cele, o czym stanowi Ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych.
Aspekt społeczny
Z danych przedstawionych przez Urząd Regulacji Energetyki wynika, iż na koniec 2015 r. całkowita moc elektrowni wiatrowych w Polsce sięgnęła 4,5 GW, zaś w 2014 r. – 3,8 GW. Energia pozyskiwana z wiatru ma największą partycypację w udziale OZE, w finalnym zużyciu energii, która wynosi blisko 7 MW. Ok. 90 proc. elektrowni wiatrowych nie spełnia niniejszego kryterium odległościowego. Dlatego wiele planowanych projektów z powodu proponowanych zmian może zostać wstrzymane, a w konsekwencji nie dojść do skutku. Jednocześnie, nowa ustawa proponuje wprowadzenie przeglądów w wysokości 1 proc. wartości inwestycji. Kolejnym punktem, który może zaszkodzić rozwojowi OZE jest ograniczenie wsparcia dla postumentów, poprzez odbiór 0,7 kWh za każdą 1 kWh energii, wyprodukowanej w mikroinstalacji i oddanej do sieci. Gminy przy rozwoju odnawialnych źródeł energii, także muszą, i chcą, brać pod uwagę aspekt społeczny. Mieszkańcy, co do zasady, nie są zainteresowani działaniami samorządu w zakresie gospodarki niskoemisyjnej. Potwierdza to udział w ankietach do Planów Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy w 2015 r., w których tylko ok. 20 proc. członków społeczności lokalnej chce zaangażować się w ograniczenie emisji dwutlenku węgla na swoim terenie. Jednakże, coraz bardziej społeczność lokalna angażuje się w sprawy środowiskowe. Co pokazuje, iż pod apelem do Sejmu, wystosowanym przez grupę Energetyka Obywatelska, w sprawie poparcia rozwiązań korzystnych dla obywateli, podpisało się ponad 5 tys. Polaków, 80 instytucji, przedsiębiorstw, organizacji branżowych i ekologicznych. Badania opinii publicznej CBOS ukazują, iż 5 proc. respondentów uważa, że powinniśmy postawić na źródła nieodnawialne, zaś 50 proc. ankietowanych Polaków jest za rozwojem odnawialnych źródeł energii. Głównie są to mieszkańcy miast, osoby z co najmniej średnim wykształceniem, lepiej sytuowani, oraz badani lokujący swoje poglądy polityczne bliżej lewej strony. Na zaangażowanie się społeczności lokalnych mają wpływ różne akcje informacyjne – tzw. edukacja ekologiczna. Przykładem takich inicjatyw są kampanie reklamowe realizowane przez Ministerstwo Środowiska np. „TworzyMy atmosferę”, „Dom który dla mnie oszczędza”. Dobrą praktyką jest organizowanie pikników rodzinnych. W jednym z samorządów podwarszawskich, w Gminie Wiązowna drugi rok z rzędu jest organizowany EKO Piknik w Zakręcie.
Pieniądze z Unii
Ważnym czynnikiem w rozwoju odnawialnych źródeł energii są środki finansowe. Działania wprowadzające technologie z niekonwencjonalnych źródeł są bardzo kapitałochłonne, i w związku z tym bez pomocy zewnętrznej trudne do zrealizowania. Fundusze zewnętrzne – głównie unijne – można pozyskać na zadania regionalne, jak i ponadregionalne, w postaci bezzwrotnych dotacji lub kredytów udzielanych na preferencyjnych warunkach. Do programów ponadregionalnych, wspierających rozwój OZE, należy Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020, i Program Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2014-2020. Priorytetowym celem POIiŚ jest wsparcie gospodarki, efektywnie korzystającej z zasobów i przyjaznej środowisku, oraz sprzyjającej spójności terytorialnej i społecznej. Pierwsza oś priorytetowa: zmniejszenie emisyjności gospodarki, wspiera działania wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, promuje efektywność energetyczną i korzystanie z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach, wraz ze wspieraniem efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią, a także wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym. Zaś siódma oś priorytetowa: poprawa bezpieczeństwa energetycznego, wspiera działania finansowane ukierunkowane na zwiększenie efektywności energetycznej oraz bezpieczeństwa dostaw, poprzez rozwój inteligentnych systemów dystrybucji, magazynowania i przesyłu energii, jak również poprzez integrację rozproszonego wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych. Środki z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2014-2020 będą przeznaczone, również na ułatwienie dostaw i wykorzystywanie w ramach odnawialnych źródeł energii produktów ubocznych: odpadów, pozostałości, i innych surowców nieżywnościowych dla celów biogospodarki. Dodatkowo, w zakresie działania: inwestycje w środki trwałe, wsparcie finansowe otrzymają przedsiębiorstwa i gospodarstwa, w których efektem modernizacji będzie między innymi wykorzystanie OZE lub produkcja surowców odnawialnych do produkcji energii. Do wsparcia regionów służą głównie Regionalne Programy Operacyjne, które zostały opracowane indywidualnie do każdego województwa. Jedną ze wspólnych cech niniejszych programów jest wsparcie rozwoju energii opartej na odnawialnych źródłach.
Finansowanie krajowe
Środki na inwestycje wspierające OZE można pozyskać także od Instytucji Krajowych, do których należą Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska. NFOŚiGW udziela wsparcia, w zakresie OZE na współfinansowanie projektów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Ponadto, można ubiegać się o środki na poznanie budowy geologicznej kraju oraz gospodarki zasobami złóż kopalin i wód podziemnych. Gminy szczególnie mogą skorzystać z programu LEMUR – Energooszczędne Budynki Użyteczności Publicznej, jak również Prosument – linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii dla samorządów. Jednocześnie, NFOŚiGW prowadzi program LIFE, który finansuje zadania z zakresu środowiska. Podzielony jest on na dwie części. Pierwsza składa się z dwóch komponentów, tj. II i III, które dotyczą gospodarki niskoemisyjnej. Komponent II, pt.: Polityka i zarządzanie w zakresie środowiska, umożliwia uzyskanie wsparcia na realizację innowacyjnych lub demonstracyjnych projektów, z zakresu: zapobiegania zmianom klimatycznym, ochrony zdrowia, i polepszania jakości życia, ochrony wód, ochrony powietrza, ochrony gleb, ochrony przed hałasem, monitorowania lasów, oraz ochrony przed pożarami, zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi i odpadami, jak również tworzenia, wdrażania i oceny polityk, a także prawa UE w zakresie ochrony środowiska. Komponent III, pt.: Informacja i komunikacja, pozwala na sfinansowanie działań nie inwestycyjnych – należą do nich projekty informacyjne i komunikacyjne, kampanii na rzecz zwiększania świadomości ekologicznej społeczeństwa, oraz wymianę najlepszych doświadczeń i praktyk. NFOŚiGW przewiduje, także wsparcie dla indywidualnych mieszkańców i przedsiębiorców, poprzez dopłaty do kredytów na budowę domów energooszczędnych, inwestycje energooszczędne w małych i średnich przedsiębiorstwach, oraz program BOCIAN – Rozproszone, odnawialne źródła energii.
Pieniądze na poziomie województw
Kolejnym źródłem krajowym jest możliwość pozyskania dodatkowych środków z Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W każdym województwie prowadzone jest wsparcie dla gmin, między innymi w zakresie ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, wspieranie instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii, wspieranie zadań z zakresu termomodernizacji, a także związanych z odzyskiem ciepła z wentylacji, Kawka – Likwidacja niskiej emisji wspierająca wzrost efektywności i rozwój rozproszonych odnawialnych źródeł energii, oraz propagowanie działań podnoszących świadomość ekologiczną społeczeństwa, jak również wspieranie rozwoju terenowej infrastruktury edukacyjnej. Rodzaje i szczegółowy zakres jest uzależniony od województwa. Wszystkie 16 WFOŚiGW ma odrębne programy, jednakże każde z nich wspiera zwiększenie udziału OZE w końcowym zużyciu energii. Obecna perspektywa budżetowania – 2014-2020 – snie jest jeszcze w pełni rozpoczęta. Nie wszystkie konkursy zostały już ogłoszone. W związku z tym, urzędy gmin, wraz z mieszkańcami, przedsiębiorcami, i innymi podmiotami, powinny na bieżąco weryfikować dostępne możliwości finansowania, tak by móc w swoim najbliższym otoczeniu wykorzystać coraz więcej energii niekonwencjonalnej.
Anna Lewandowska
Niniejszy tekst powstał w ramach Szkoły Analizy Sektora Energetycznego (SASE), prowadzonych wspólnie przez Collegium Civitas i Fundację Inicjatyw Bezpieczeństwo-Rozwój-Energia FIBRE. Szkoła jest projektem finansowanym z programu Santander Universidades, obsługiwanym w Polsce przez Bank Zachodni WBK.