XXI niewątpliwie różni się od wieku XX. Po drogach jeżdżą miliony samochodów, miliony osób posiadają prawo jazdy. Samochód przestał być dobrem luksusowym, a stał się narzędziem pracy, niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania produktem. Każdego dnia na ulicy, przy skwerze, przy mniej i bardziej ruchliwej drodze stoją setki tysięcy radarów i fotoradarów, które nie rejestrują tylko i wyłącznie pojazdów przekraczających prędkość, ale także samochody, które – jak wydaje się ich systemowi – przekraczają dozwoloną prędkość.
Łukasz Ziaja – Jest wiele typów fotoradarów i mobilnych radarów. Każdy z nich działa nieco inaczej, każdy z nich przekłamuje faktyczną prędkość z nieco innego powodu. Większość zdjęć wykonywanych przez fotoradary nie zasługuje na miano jakiegokolwiek dowodu. Dzieje się tak dlatego, że funkcjonariusze nie dokonują należytej analizy fotografii pod kątem prawidłowego jej wykonania. Aby zdjęcie oraz dokonany pomiar mogły być uznane za wiarygodne, urządzenie powinno być ustawione pod właściwym kątem do osi drogi, w miejscach oddalonych od barierek, metalowych słupów, przystanków autobusowych i tramwajowych, słupów i linii energetycznych, z dala od łuków i parkanów. Ponadto zdjęcia winny być wykonywane wyłącznie w warunkach atmosferycznych określonych w instrukcji urządzenia. W Polsce tak się nie dzieje, dlatego po otrzymaniu zdjęcia z fotoradaru bądź po złapaniu nas na tzw. „gorącym uczynku” nie ma powodów do obaw. Sytuacja nie jest tak beznadziejna, jak się wydaje. Jest dużo lepsza.
Najpopularniejszym mobilnym urządzeniem dokonującym pomiaru prędkości pojazdu jest niewątpliwie ISKRA-1, używana przez funkcjonariuszy policji. Krążą o niej setki historii. Jedne są zabawne, inne nieco mniej. Jedno jednak jest pewne – potrafi uprzykrzyć życie jak mało które urządzenie. Producent twierdzi, że ISKRA-1 bezbłędnie dokonuje pomiaru prędkość najszybciej jadącego w grupie pojazdu, o ile jego prędkość jest wyższa o 4 km/h od pozostałych. Impulsowy sposób pomiaru zastosowany w urządzeniu umożliwia błyskawiczną pracę. W czasie 1 sekundy radar mierzy zarówno własną prędkość (w czasie jazdy samochodu patrolowego) jak również prędkość celu; wyniki pomiaru wskazuje na wyświetlaczu i dokonuje wydruku na przenośnej drukarce. Urządzenie działa wewnątrz i na zewnątrz i może wykonywać pomiary przez szybę samochodu, selekcjonuje cele według kierunków jazdy tj. potrafi mierzyć prędkość pojazdom jadącym zarówno w przeciwnym kierunku jak i w tym samym kierunku. Aby pomiar mógł być uznany za wiarygodny urządzenie nie może pracować w obecności ponadnormatywnych zakłóceń powstających w wyniku sąsiadowania z sieciami elektrycznymi, w wyniku pracy spawarek i w pobliżu wyładowań atmosferycznych, podczas padającego deszczu bądź śniegu, obok wyładowczych lamp gazowych zlokalizowanych w odległości mniejszej niż 5m., w sąsiedztwie nadajników i przekaźników GSM, TV, radiowych. Urządzenie nie może być ulokowane w odległości mniejszej niż 10m w stosunku do lokalizacji mierzonego pojazdu.
ISKRA – video jest równie często używana co jej mniej zaawansowany technologicznie brat ISKRA-1. Ten przenośny radar współgra z kamerą z obiektywem, która rejestruje obrazy na drodze. Poza standardowym mierzeniem prędkości pojazdom znajdującym się w ruchu, rozpoznaje numery rejestracyjne na odległości do 100m., wyodrębnia z ogólnej liczby jadących pojazdów te, które nie przestrzegają przepisów, a także powiększa obraz, zmienia jego ostrość i jasność. Aby pomiar mógł być uważany za wiarygodny prędkość radiowozu nie może być większa niż 30 km/h, a ruch radiowozu musi być równomierny. W trakcie wykonywanie pomiaru pojazd służb nie może zwiększać swojej prędkości o więcej niż 6 km/sek, ponieważ przy każdej zmianie odbywa się wielokrotne sprawdzenie równomierności ruchu. Jest to bardzo istotna kwestia ponieważ bardzo często występuje problem z określeniem własnej prędkości podczas dużego natężenia ruchu, przy obecności w pobliżu dużych obiektów. Niezastosowanie się do w/w skutkować będzie zakłamaniem pomiaru i zakończeniem kłopotów dla przekraczającego, albo i nie (sic.) prędkość.
Kolejnym urządzeniem przeznaczonym do dokonywania pomiaru prędkości jest radar UltraLyte LTI 20-20. Urządzenie to, będące na wyposażeniu polskiej policji, jest laserowym miernikiem prędkości, którego pomiary bardzo często odbiegają od faktycznej prędkości, z jaką poruszał się kontrolowany pojazd. Największą jego wadą jest pośrednia metoda pomiaru – urządzenie dokonuje pomiaru odległości obliczając prędkość pojazdu na podstawie odstępów czasowych pomiędzy kolejnymi pomiarami odległości. Zafałszowane wyniki pomiaru mogą wynikać z kilku czynników: odbicia od lusterka tj. przy pomiarze od tyłu promień lasera może odbić się w lusterku mierzonego pojazdu, następnie od przeszkody drogowej, po czym wrócić do mierzącego lasera – przy kolejnym pomiarze taka sytuacja może nie mieć miejsca i odległość będzie inna; przemieszczanie promienia lasera po pojeździe może powodować błędne pomiary. Urządzenie to jest najczęściej używane przez polskich funkcjonariuszy, możliwe że właśnie z powodu dużego prawdopodobieństwa zafałszowania pomiaru, które skutkuje wlepianiem mandatów karnych niewinnym kierowcom, którzy widząc na ekranie przekroczoną prędkość przyjmują mandat, którego wartość wpływa do budżetu państwa.
Funkcjonariusze Generalnej Inspekcji Transportu Drogowego najczęściej używają radaru Cobra 12PASM XRS9340. Aby pomiar wspomnianego wyżej radaru mógł być uważany za wiarygodny, należy go umieścić na środku przedniej szyby pojazdu, tak aby oko radaru nie było w żaden sposób zasłonięte oraz miało widoczność o promieniu 360 st. Radarowe i laserowe sygnały przechodzą przez szkło, natomiast przez inne materiały nie, w związku z czym umiejscowienie radaru w innym niż wskazane wyżej miejsce, włączone wycieraczki, lustrzane ekrany słoneczne, przyciemnienie górnej przedniej strony szyby, bądź jej podgrzewanie zakłamuje prędkość mierzoną przez radar. Urządzenie wyposażone jest w technologię RIDAR, który aby dokonał prawidłowego pomiaru musi mieć całkowicie czyste pole namierzanego pojazdu w całym przedziale pomiarowym. Występowanie jakichkolwiek przeszkód uniemożliwia ustalenia faktycznej prędkości pojazdu.
Bardzo popularnym ostatnimi czasy przenośnym fotoradarem jest AD9T, którego głównym zadaniem jest dokonywanie pomiaru prędkości zbliżających się i oddalających pojazdów. Przy przekroczeniu przez przejeżdżający pojazd ustawionej prędkości następuje automatyczne wykonanie cyfrowej rejestracji pomiaru w postaci zdjęcia wraz z dodatkowymi informacjami identyfikującymi. Pomiar może zostać wykonany z prawej bądź lewej strony drogi. Aby mógł być on wiarygodny w wiązce anteny +10 st. od osi anteny nie mogą znajdować się żądne przeszkody, które mogłyby wpływać na charakterystykę głowicy radaru i wywoływać zakłócenia wysyłanego sygnału tj. drzewa, wysokie krzaki, słupy oświetlenia ulicznego, znaki drogowe, tablice informacyjne. Przed anteną radaru musi być odpowiednio duża wolna przestrzeń o wielkości minimum jednej długości samochodu. Z kolei w polu widzenia kamery +30 st. nie mogą znajdować się żadne przeszkody, które ograniczałyby dobry widok na pojazdy. Ponadto nie można dopuścić do sytuacji, w której słońce świeci do obiektywu kamery pod kątem 45 st. W takim przypadku na zdjęciach mogą pojawiać się odbicia światła, które uniemożliwiają identyfikację kierowcy i numeru rejestracyjnego. Należy również nadmienić, że aby pomiar mógł być uznany za wiarygodny odcinek, na którym dokonywany jest pomiar musi być w kierunku jazdy prosty o długości, która jest zależna od odstępu przyrządu pomiarowego od środka mierzonego pasa jezdni.
Za prosty odcinek jazdy jest uważany łuk jezdni o promieniu do 1600m. Jeżeli promień jest mniejszy, jest to uważane za zakręt, a dokonywanie pomiaru na zewnętrznej stronie zakrętu jest zabronione. Jest to bardzo ważne, ponieważ funkcjonariusz bardzo rzadko ustawia się po wewnętrznej stronie zakrętu, zazwyczaj ustawia się po jego zewnętrznej stronie, a wówczas wynik pomiaru uznać należy za zafałszowany. Promienie mikrofalowe mogą odbijać się od dużych powierzchni metalowych, co wynika wprost z praw fizyki, co może skutkować załamaniem odbitych fal, w efekcie czego dokonany pomiar będzie zafałszowany. Istnieją trzy rodzaje załamania promieniowania: odbicie proste; odbicie podwójne; odbicie w lustrze potrójnym.
Odbicie proste pojawia się na powierzchniach, które są równoległe z torem jazdy. Zjawisko to może pojawić się po odbiciu od barier, parkujących samochodów, autobusów lub tramwajów.
W przypadku odbicia podwójnego sygnał z radaru odbija się od powierzchni mierzonego pojazdu na dużą powierzchnię czołową pojazdu się z przeciwnego kierunku. Od tej powierzchni sygnał radaru jest ponownie odbity na pierwszy samochód i dopiero wówczas odbija się w kierunku przyrządu pomiarowego.
Z kolei odbicie na potrójnym lustrze polega na odbiciu od prostopadłych stojących za sobą powierzchni. Zjawisko to występuje w szczególnie na konstrukcjach stalowych takich jak mosty czy rusztowania.
Występowanie opisanych wyżej zjawisk zafałszowuje dokonany pomiar.
Kolejnym urządzeniem, którego działania opróżniły niejeden portfel jest MultaRadar C/CM niemieckiej produkcji, którego zadaniem jest dokonywanie pomiaru prędkości i fotograficznego zapisu pojazdów w ruchu drogowym. Przyrząd ten pracuje w różnych konfiguracjach ustawieniowych: zazwyczaj jest ustawiany na trójnogu, ale równie dobrze może się znajdować w kontenerze, w samochodzie czy na maszcie. Zawsze jednak na poboczu drogi. Urządzenie dokonuje pomiaru wysyłając wiązkę elektromagnetyczną przez antenę przyrządu w kierunku jadącego samochodu, a następnie wychwytuje ją po odbiciu od poruszającego się celu. Fotoradar jest odporny na zakłócenia pochodzące od samochodowych urządzeń radarowych bliskiego zasięgu. Radar wyposażony jest w lampę błyskową, dzięki czemu może dokonywać pomiarów w nocy i w złych warunkach oświetleniowych. Aby pomiar nie był zafałszowany w wiązce radarowej nie mogą znajdować się żadne przeszkody takie jak parkujące samochody, wysokie trawy i żywopłoty, zaspy śnieżne, góry piasku czy słupki. Przed anteną urządzenia w kierunku pomiaru musi być wolna przestrzeń przynajmniej 4 metrowa, stanowisko musi być równe i leżeć na tej samej wysokości, co powierzchnia jezdni. Kontrolowany przez promień odcinek drogi musi przebiegać w linii prostej na odległości mierzonej od anteny radarowej: 30m przy jezdni jednopasmowej; 40m przy jezdni dwupasmowej; 50m przy jezdni trójpasmowej. Odcinek drogi uważa się za prosty, gdy odstęp od jednej cięciwy do krawędzi jezdni (1) wynosi na 35m nie więcej niż 0,1m. Promień radaru może się odbijać na płaskich przedmiotach o dużej powierzchni jak np. autobus, pojazd ciężarowy, poręcze drogowe czy bramy – wówczas wynik pomiaru jest zafałszowany. Wiązka radarowa (2) załamuje się po napotkaniu powierzchni odbijającej (1) i tak: pojazd (3) nie jest w pozycji fotografowania; pojazd (4) mierzy załamana wiązka radarowa;
natomiast w momencie gdy pojazd nie znajduje się na fotografii się na normalnej pozycji fotografowania – uległ odbiciu promienia załamanego. W momencie gdy wiązka radarowa odbijana jest z kolei przez przód pojazdu na most lub podobnie ciężkie konstrukcje może dojść od odbić podwójnych i wówczas mierzona jest podwójna szybkość pojazdu.
Na takich samym zasadach, tj. na zasadzie systemu Dopplera, działa Multanova 6F. Urządzenie może dokonywać pomiaru w sposób stacjonarny – antena radarowa podczas dokonywania pomiaru nie jest w ruchu własnym; w sposób ruchomy – pomiar jest dokonywany z pojazdu, przy którym antena radarowa porusza się z określoną prędkością; z wysokości – urządzenie ustawione jest na wysokości; prawostronnie oraz lewostronnie. Cykl pomiaru trwa przez całą długość przejeżdżającego pojazdu w promieniach radarowych, przy czym ciągle analizowane są częstotliwości sygnałów Dopplera – jeden z pojazdów wjeżdża w promienie radarowe, w tym momencie antena radarowa przekazuje sygnał Dopplera; kiedy pojazd przejechał pewny odcinek drogi w promieniach radarowych jego obecność jest rozpoznana i rozpoczęte są właściwe pomiary; jeżeli urządzenie jest zaprogramowane do mierzenia w obu kierunkach, mierzony jest pojazd, który jako pierwszy wjechał w promienie radaru; pojazd jadący w drugim kierunku nie jest brany pod uwagę. Po przejechaniu odcinka uzyskane pomiary są wyświetlane i na dalszym odcinku kontrolowane. Zdjęcie zostanie zrobione, kiedy ustawiona prędkość graniczna zostanie przekroczona. Prędkość z jaką poruszał się pojazd jest naniesiona na zdjęcie. Urządzenie jest znajduje się zawsze na poboczu drogi.
Przy polskich drogach często mamy okazję zauważyć fotoradar CM zlokalizowany w żółtym kontenerze. Służy on do pomiaru prędkości zbliżających i oddalających się pojazdów i może być on zainstalowany na statywie, w kontenerze lub samochodzie. Urządzenie wykonuje zdjęcia pojazdom przekraczającym ustawioną przez operatora prędkość progową po czym zapisuje wykonane zdjęcia na nośniku elektronicznym. Podobnie jak w przypadku MultaRadaru C/CM urządzenie wysyła wiązkę mikrofalową w kierunku poruszającego się pojazdu i odbiera odbitą, a więc zafałszowanie pomiaru występuje w tożsamych sytuacjach. Różnica częstotliwości wiązki wysyłanej i odbitej jest wprost proporcjonalna do prędkości pojazdu. W momencie, gdy przyrząd wyselekcjonował spośród odebranych sygnałów wystarczająco silny sygnał odbity zostaje wyliczona prędkość pojazdu, która jest porównywana z ustawioną wartością prędkości drogowej. Fotorapid CM jest w stanie zidentyfikować pojazd, którego prędkość została zmierzona oraz zarejestrować go w postaci zdjęcia cyfrowego.
Informacja to najcenniejszy towar w dzisiejszych czasach dlatego tak ważne jest, aby znać słabe strony naszego nieprzyjaciela, jakim niewątpliwie są radary oraz fotoradary i wykorzystać je dla obrony przez tą machiną. Nawet jeżeli jesteś prawie pewien, że dopuściłeś się popełnienia wykroczenia jakim jest przekroczenia prędkości upewnij się, że radar bądź fotoradar zmierzył prędkość w sposób prawidłowy i nie wystąpiły żadne okoliczności, które mogłyby wpłynąć na przekłamanie pomiaru.
Autor jest prawnikiem, komentatorem polityczno-ekonomicznym grupy wydawniczej IDG Poland S.A. Specjalizuje się w publikacjach oraz doradztwie z zakresu prawa, w szczególności z zakresu prawa wykroczeń, w tym prawa ruchu drogowego oraz procedury administracyjnej w tym zakresie.