Czasopismo Eksperckie Fundacji FIBRE

Jak z wroga zrobić przyjaciela?

Polskie władze od kilku lat domagają się od Niemiec reparacji z tytułu II wojny światowej.Jednocześnie Izrael żąda od Rzeczpospolitej przekazania mienia bezspadkowego pozostawionego przez Polaków wyznania mojżeszowego, w następstwie ataku III Rzeszy na Polskę. Mimo, że pierwsze roszczenie wydaje się zasadne, a drugie może jawić się jako absurdalne, to finał tych sporów, z uwagi na złożone relacje międzynarodowe, wcale nie jest przesądzony.

Jerzy Mosoń: Warszawa wciąż jednak nie zdecydowała się na sojusz, który mógłby przechylić szalę zwycięstwa na jej korzyść. Choć temat niemieckich odszkodowań dla państwa polskiego jest cały czas żywy to z kolei dyskusja dotycząca przekazania polskich nieruchomości Izraelowi, ewentualnie wypłacenie za nie ekwiwalentu pieniężnego wraca ilekroć strona polska stara się unormować stan prawny w obszarze prawa własności. Nie inaczej jest i tym razem.

Decyzja nawet bezprawna będzie ważna. Wystarczy 30 lat
Polski Parlament postanowił wreszcie, bo aż sześć lat po orzeczeniu w tej sprawie Trybunału Konstytucyjnego zająć się zmianą ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego. W czerwcu br. Sejm głosami m.in. PiS i Lewicy, przy braku sprzeciwu i wstrzymaniu się od głosu niemal wszystkich posłów Koalicji Obywatelskiej, przyjął ustawę normalizującą m.in. stosunki własnościowe. Nowe prawo, wprowadza czasową granicę 30 lat, przewidując, że po tym okresie nie będzie można stwierdzić nieważności decyzji wydanej w postępowaniu administracyjnym z rażącym naruszeniem prawa, która była podstawą nabycia prawa lub stwarza uzasadnione oczekiwanie nabycia prawa. Oznacza to, że organ administracji publicznej procedujący w sprawie statusu prawnego np. kamienicy ograniczy się do stwierdzenia wydania decyzji z naruszeniem prawa oraz wskaże okoliczności, z powodu których nie stwierdził nieważności decyzji. Zmiany będą dotyczyć przede wszystkim spraw własnościowych, czyli także problematycznych nieruchomości.

Trudno zakwestionować martyrologię Żydów, lecz żądania wysuwane wobec Polski są absurdalne.

Izrael chce rekompensaty od dawnej Ojczyzny
Decyzją polskiego Sejmu oburzył się szef izraelskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Yair Lapid, który oświadczył na Twitterze, że „polski parlament uchwalił ustawę zabraniającą zwrotu mienia żydowskiego lub zadośćuczynienia za nie ocalałym z Holokaustu i ich potomkom.” Rzeczywiście, jeśli ustawa przejdzie szczęśliwie całą drogę legislacyjną to de facto roszczenia dotyczące mienia żydowskiego odebranego w czasie II wojny światowej nie mogłyby podlegać dalszemu procedowaniu, wszak wojna skończyła się ponad 70 lat temu. Również Ambasada Izraela twierdzi w wydanym komunikacie, że: „procedowana obecnie zmiana ustawy w rezultacie uniemożliwi zwrot mienia żydowskiego lub ubieganie się o rekompensatę za nieocalonym z Zagłady i ich potomkom oraz społeczności żydowskiej, dla których Polska przez stulecia była domem”.

Niszczejące kamienice otrzymają szansę
Dotychczas obowiązujące zapisy kpa sprzyjały powstawaniu sytuacji patowych: nie można było zarządzać wieloma nieruchomościami, ponieważ zawsze istniało ryzyko, że na pewnym etapie postępowania czy inwestycji zgłosi się z roszczeniami ich domniemany spadkobierca. Ta niepewność prawa utrudniała nie tylko inwestycje, ale też tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego. Nadto wpływała na zmniejszenie podaży nieruchości na rynku, co przy dużym popycie na grunty inwestycyjne przekładało się to na wzrost cen metra kwadratowego. Taki stan prawny nie mógł zatem trwać w nieskończoność. A czy rzeczywiście nowelizacja przepisów kpa tak mocno wpłynie na możliwości prawne ubiegania się o zwrot majątków potomków polskich Żydów?

PRL spłaciła amerykańskich Żydów
Obecnie gros spadkobierców polskich Żydów mieszka bądź mieszkało w USA. Szkopuł w tym, że ciężar ich ewentualnych roszczeń już dawno wzięły na siebie Stany Zjednoczone. W dniu 16 lipca 1960 roku w Waszyngtonie, Polska Rzeczpospolita Ludowa zawarła ze Stanami Zjednoczonymi umowę indemnizacyjną, na mocy której USA zobowiązały się do uregulowania roszczeń swoich obywateli w stosunku do Polski. Chodziło o mienie prywatne pozostawione przede wszystkim przez ofiary Holocaustu. W ramach tego porozumienia Polska Ludowa zapłaciła USA astronomiczną na tamte czasy kwotę 40 mln dolarów. Oznacza to, że jakiekolwiek roszczenia amerykańskich Żydów w ogóle nie powinny być rozpatrywane przez polskie sądy.

A co z Izraelem?
Zgodnie z odpowiedzią na interpelację poselską Podsekretarza Stanu Zbigniewa Sosnowskiego, z dnia 18 sierpnia 2011 r. podobnych umów Polska zawarła po wojnie łącznie 12. Takie porozumienie nie zostało jednak podpisane z powstałym w 1948 r. państwem Izrael. Teoretycznie rzecz biorąc, przed wejściem w życie znowelizowanego kpa, potencjalni spadkobiercy właścicieli warszawskich czy łódzkich kamienic legitymujący się paszportem izraelskim mogliby zatem domagać się zwrotu dóbr rodzinnych. Wiadomo jednak, że zdecydowana większość pozostawionych nieruchomości to majątek bezspadkowy, bowiem Niemcy, dokonując Holocaustu mordowali Żydów całymi rodzinami. W tej sytuacji właścicielem dych dóbr, zgodnie z prawem może stać się tylko jeden podmiot.

Mienie bezspadkowe trafia do Państwa
Według polskich przepisów, w tym w szczególności art. 935 kodeksu cywilnego, mienie bezspadkowe przechodzi na Skarb Państwa. Podobne regulacje obowiązywały zarówno w Polsce Ludowej jak i II Rzeczypospolitej, nawet, jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że w powstałej po I wojnie światowej Polsce jednocześnie funkcjonowały trzy różne porządki prawne. Każdy z nich tak samo traktował losy mienia pozostawionego bez spadkobierców. Taki stan rzeczy jest podstawą odrzucenia roszczeń przez polskie władze jako bezzasadne.

………………..

„W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu”.

art. 935 kc

………………..

Amerykanie nie chcą pamiętać o umowach?
Kłopot w tym, że wielu amerykańskich polityków zachowuje się tak, jakby nie tylko zapomnieli o umowie między Waszyngtonem i Warszawą z 1960 r., ale też o takim drobnym fakcie, że Polska jest już państwem niepodległym i sama stanowi prawo na swoim terenie. Tym samym wspierają organizacje żydowskie oraz Izrael w ich roszczeniach względem Polski. W kwietniu 2017 r. Amerykański Kongres przegłosował Ustawę nr 447 odnoszącą się do mienia pozostawionego przez ofiary Holocaustu. Jej twórcy sformułowali wniosek, że jeśli niesłusznie przejętego przez państwo mienia nie da się zwrócić pierwotnym właścicielom w naturze, należy wypłacić odszkodowanie pieniężne. Akt prawny zobowiązał też amerykańskiego sekretarza stanu do udzielenia informacji na temat realizacji ustaleń zawartych w Deklaracji Terezińskiej z 30 czerwca 2009 r. w państwach będących jej sygnatariuszami, w tym Polski. A ta jak najbardziej odnosi się do mienia bezspadkowego.

Kosztem może być tylko edukacja
Z zapisów Deklaracji Terezińskiej wynika, że kwoty ewentualnych odszkodowań powinny być przeznaczone na zapewnienie potrzeb materialnych innych, znajdujących się w potrzebie, ocalałych z Holocaustu albo na edukację. Jakkolwiek punkt pierwszy zważywszy na czas jaki upłynął od zakończenia II wojny światowej nie powinien stanowić nadmiernego ciężaru to z kolei cel edukacyjny Polska wypełnia aż nadto, przeznaczając corocznie i od lat ogromne kwoty na uświadamianie współcześnie żyjącym, czym był Holocaust i jakie krzywdy wyrządził. Niemniej, warto też pamiętać o tym, i co podkreślił w swej opinii z marca 2018 r. Piotr Wawrzyk, ówczesny podsekretarz stanu w resorcie dyplomacji: „sama Deklaracja Terezińska nie jest wiążącym aktem prawa międzynarodowego. Opisywany dokument nie nakłada obowiązków i nie przewiduje sankcji w przypadku nieosiągnięcia celów ustanowionych w Deklaracji.” Czyli polskie władze mogą wypełniać jej zapisy i robią to, ale nie muszą.

Polacy są prymusami w edukacji o Holocauście
Inną sprawą jest, czy polska strona jest w stanie udokumentować swe działania edukacyjne, co byłoby wyrazem dobrej woli. Można to zrobić choćby poprzez takie budowanie projektów kulturalnych i oświatowych, by jak najczęściej w pismach formalnych pojawiały się odwołania do Deklaracji Terezińskiej jako inspiracji do ich przeprowadzenia? To jednak sprawa czysto urzędnicza i wymaga dość prostych kompetencji. Wyzwaniem jest natomiast unormowanie relacji z silnym graczem międzynarodowym, jakim jest Izrael, a to nie stanie się bez satysfakcji materialnej bliskowschodniego partnera. Wiadomo też, że przełom w relacjach z Tel-Awiwem warunkuje dobre relacje z USA, szczególnie w sytuacji, gdy wybory prezydenckie w tym kraju wygrał Demokrata Joe Biden, mający mniej przychylny stosunek do Polski niż jego poprzednik Prezydent Donald Trump. Rozwiązać ten klincz mogłyby polskie starania o uzyskanie odszkodowań od Niemiec za zniszczenie kraju w następstwie II wojny światowej. Ale co ma wspólnego jedno z drugim?

Niemcy nie chcą zapłacić odszkodowań
Według Berlina, temat reparacji wojennych został zamknięty deklaracją z 1953 r., w której Polska zrzekła się wobec Niemiec odszkodowań. Niestety dla obecnych starań polskich dyplomatów, rząd Marka Belki w 2004 r. potwierdził to stanowisko. Z kolei, zgodnie z aktualnym podejściem obecnego polskiego premiera Mateusza Morawieckiego, deklaracja z 1953 roku była „układem między Polską a NRD”, którego obecne władze nie uznają. Pozostaje też pytanie o zachodnie RFN i fakt, że zrzeczenie się przez Polskę roszczeń wobec NRD było pośrednio wymuszone przez Związek Radziecki, który do 1989 r. był faktycznym okupantem Polski. Otwarta jest też kwota reparacji. Co prawda Arkadiusz Mularczyk, przewodniczący Parlamentarnego Zespołu ds. Oszacowania Wysokości Odszkodowań Należnych Polsce od Niemiec za Szkody Wyrządzone w trakcie II Wojny Światowej wspomniał w 2018 r. o kwocie 850 mld dolarów, ale trudno przewidzieć, ile realnie mogłaby zażądać Polska od Niemiec.

Warszawa potrzebuje wsparcia

Trudno jednak dziś wyobrazić sobie sytuację, że osamotniona na arenie międzynarodowej Polska będzie nadal prowadzić spór z Izraelem wspieranym przez Waszyngton i jednocześnie zdoła wywalczyć niemieckie odszkodowania. Warszawa potrzebuje silnego sojusznika. Takim naturalnym partnerem w walce o niemieckie odszkodowania mógły być Izrael, pod warunkiem zapewne, że Tel Awiw otrzyma zapewnienie swego udziału w pozyskanych środkach, w ramach „succes fee”. Polska dyplomacja, dzięki takiemu ruchowi zrealizowałaby jednocześnie kilka celów: Polska przestała by być celem medialnych i politycznych ataków i zyskałaby nowego, silnego partnera, wzmocniłby się Sojusz Północnoatlantycki, a USA mogłyby skupić się na zacieśnianiu współpracy z Warszawą. Do tego zmieniłby się wizerunek Polski, a jej pozycja jako podmiotu prawa międzynarodowego wzmocniłaby się. Co jednak najważniejsze: budżet otrzymałby ogromny zastrzyk finansowy. Większy niż wpływy z Unii Europejskiej. Ile by to kosztowało?

Żydzi chcą miliardów?
Środowiska żydowskie co jakiś czas wskazują kwotę 60 mld dolarów, którą chciałyby uzyskać jako ekwiwalent za utracone majątki – to mniej niż dziesięć procent kwoty, o którą teoretycznie może ubiegać się polski rząd w negocjacjach z niemiecką kancleż. Być może, składając ofertę Tel Awiwowi, należałoby pomniejszyć żądaną kwotę 60 mld USD o wartość majątku, który już polskie władze zdążyły przekazać Izraelczykom w następstwie Ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej. Jak również o przeliczone na obecne warunki i już przekazane pieniądze m.in. Stanom Zjednoczonym w ramach umów indemnizacyjnych. To są jednak szczegóły negocjacyjne. Główna idea polega na zbudowaniu na tyle silnego sojuszu by osiągnąć cel.

Autor jest szefem Zespołu ds. Geopolityki i Polityki Zagranicznej Fundacji FIBRE. W przeszłości pełnił funkcję redaktora naczelnego magazynu „Gentleman”, a także z-ca redaktora naczelnego czasopisma Polish Market. Kierował Działem Prawnym tygodnika „Gazeta Finansowa”. Na swoim koncie ma wiele publikacji w „Rzeczpospolitej” (w której pracował), w Kwartalniku Geopolitycznym „Ambassador”, w miesięczniku „Home&Market” oraz w czasopismach prawniczych, m.in. w prestiżowym branżowym miesięczniku „Radca prawny”.Jest także reżyserem i producentem filmów.

Na początku było… kłamstwo

W świecie Zachodu zaczyna robić się nerwowo. Ludzie nie akceptują już kolejnych lockdownów, które mając fatalny wpływ na gospodarkę nie załatwiają wcale problemu zarazy. Gdzie i kiedy popełniono błąd?

Jerzy Mosoń: Jedną z najważniejszych zasad skutecznego komunikowania masowego jest… mówienie prawdy. To niby prosta rzecz, której uczy się na studiach każdy PR-owiec, rzecznik prasowy, dziennikarz, etc. ale Ci, którzy odpowiadają za komunikację, od lat zachowują się tak, jakby ta zasada była tylko akademickim wymysłem.

Maseczka skuteczna czy nie?
W kilku krajach Zachodu pierwszy błąd związany z komunikowaniem w czasach zarazy dotyczył zasadności noszenia masek ochronnych. Gdy pandemia dotarła do Polski rozmaici fachowcy twierdzili, że maski są niepotrzebne. Później szybko nastąpiła korekta, że owszem maski chronią przed zakażeniem, ale bardziej przydadzą się służbie zdrowia. Jak na dłoni widać było, że tego typu opinie podyktowane są raczej brakiem dostępności masek na polskim rynku, a co za tym idzie potrzebą zagwarantowania ich przede wszystkim lekarzom i pielęgniarkom, a nie profesjonalną opinią. Z drugiej strony, pojawiły się rzeczowe dyskusje, w których przebijała się informacja, że wirus jest zbyt mały by zwykła maska chirurgiczna czy też FP1-FP3 mogła zapewniać bezpieczeństwo człowiekowi. Kłopot w tym, że wszystko, co na ten temat mówili eksperci powodowało chaos informacyjny. A gdy rząd zaczął zmieniać zdanie w kwestii noszenia masek to było oczywiste, że część społeczeństwa się zbuntuje przed tym obowiązkiem.

Pandemia koronawirusa trwa już rok, a wiemy ciągle niewiele.

Jaka jest prawda?
Pomimo tego, że od czasu wybuchu pandemii minęło już kilkanaście miesięcy, w samej Polsce pochłonęła już 50 tys. ofiar nikt nie był w stanie wyjaśnić rzeczowo, jaka jest prawda z tymi maskami – chronią czy nie? A jeśli tak to jakie są przydatne, a które to tylko pic na wodę? Tymczasem sprawa jest bardzo prosta i generalnie każdy obywatel ze średnim bądź technicznym wykształceniem powinien wiedzieć, co daje maska, a czego zapewnić nie może. Wróćmy do historii dawnych epidemii. Jeśli ktoś poświęcił trochę czasu na ten przedmiot to wie, że w dawnych czasach ludzie chronili się maskami szmacianymi kilkuwarstwowymi, często nasączaonymi alkoholem lub mieszankami alkoholu i olejków eterycznych. Na pewno była to lepsza ochrona niż żadna, skoro część osób przeżyło hiszpankę, czarną ospę, dżumę, itp. Jeśli jednak ktoś chciałby mieć pewność, że się nie zarazi to powinien mieć maskę z wyizolowanym obiegiem powietrza. To niemożliwe, podobnie jak zakładanie masek pegaz, które również zapewniłyby lepszą ochronę niż te ogólnodostępne. Ale co tak naprawdę daje certyfikowana maska?

Przepuszczalność jest kluczem
Marketingowcy starają się przekonać kupujących, że ich materiałowe maski mają nawet od 95 – 99,7 proc. skuteczność. To jest oczywiście nieprawda, ponieważ w takiej masce oddychanie byłoby właściwie niemożliwe. Co więcej musiałaby na całej powierzchnii, bardzo ściśle przylegać do policzków, a tak się nie dzieje i to wcale nie tylko w przypadku tych, którzy od dekady hołdują modzie na brodatego drwala. Gdyby uczciwie zmierzyć przepuszczalność materiału wysokiej jakości maski antysmogowej z filtrem FP3 okazałoby się, że daje ona największe możliwości, ale jej skuteczność jest zbyt mała by zatrzymać wirusa. Szkoda, że żaden z ekspertów nigdy tego nie powiedział. Szkoda, że pomimo trwania pandemii od ponad roku wirusolodzy nie przebili się do opinii publicznej z informacjami, że kluczem do zminimalizowania ryzyka zarażenia się jest skrócenie czasu transmisji wirusa oraz ilości patogenu, na jaki narażony jest człowiek. Każdy, prawie każdy ma przecież jakiś układ odpornościowy, który zwalcza niewielkie ilości zarazków. Tych oczywistych, przemilczanych prawd jest niestety znacznie więcej.

Technologie uznane za zbyt groźne?
Gdy cała Azja, już wiosną 2020 r. walczyła skutecznie z koronawirusem za pomocą lamp UV-C, ozonatorów, zamgławiaczy to w państwach Zachodu przetoczyła się kampania ostrzegająca przed zagrożeniami związanymi z niewłaściwym użytkowaniem tego typu urządzeń. Rzeczywiście żarówka UV-C w rękach nieodpowiedzialnej osoby doprowadzi do ciężkiego nowotworu lub wypalenia oczu. Nieodpowiednie użycie ozonatora może śmiertelnie zatruć domowników, a zamgławiacze kosztowałyby samorządy zwyczajnie trochę za dużo… Niemniej można odnieść wrażenie, że komunikaty wysyłane do obywateli w Europie na temat radzenia sobie z patogenem miały w sobie coś w rodzaju braku zaufania do odbiorców. Tak jakby polski rząd komunikował się z dziećmi, a nie z dorosłymi ludźmi. Nawet jeśli w pewnym momencie właściciele punktów usługowych czy hoteli nie tylko „mogli”, ale musieli dezynfekować swoje lokale, za pomocą wymienionych urządzeń to zwykły Kowalski nie otrzymał żadnej rzeczowej instrukcji jak może sobie we własnym zakresie radzić z patogenem.

Wujek dobra rada
Zamiast partnerskiej dyskusji oraz potrzebnych szkoleń pojawiły się telewizyjne wskazówki a la „wujka dobra rada”, które od miesięcy prowadzą do dramatycznych zachowań. Gdy eksperci uznali, że trzeba zadbać o odporność poprzez kondycję fizyczną, lasy i parki zapełniły się biegaczami, również takimi, którzy obuwie sportowe mieli na nogach pierwszy ra w życiu. Wśród biegaczy byli zapewne też zakażeni i nieświadomi tego ludzie, którzy wydychając znacznie większe ilości powietrza aniżeli w przypadku zwykłego spaceru infekowali pozostałych. „Dobre rady” zaowocowały też nowymi morsaami, którzy sami fundowali sobie zapelenie płuc, biorąc lodowatę kąpiele bez przygotowania czy też „alpinistami” zdobywającymi górskie szczyty w bikini bądź samych slipach.

Znak czasu: puste krzesła w restauracjach.

Zakaz leczenia, konieczność szczepienia
Prawdziwy kłopot zrobił się, gdy niektórzy lekarze lub/i naukowcy zaczęli skutecznie leczyć ludzi środkami, które mówiąc oględnie nie zyskały akceptacji szerokiego gremium farmaceutycznego. Jeszcze przed pojawieniem się szczepionek, które choć nieobowiązkowe niebawem będą konieczne pojawiły się leki, w tym słynna amantadyna. Krucjata jaką wytoczono lekarstwom na Covid-19 bez uprzedniego zbadania tych specyfików, ich przydatności, bezpieczeństwa, etc. ostatecznie pogrzebała szanse na to, że obywatele będą ufać władzom w swych państwach. Zresztą media społecznościowe okazały się bardziej systemowe niż jeszcze rok wcześniej ktokolwiek mógł przypuszczać, bo słynni już „niezależni weryfikatorzy” skrupulatnie czyszczą wszelkie niezgodne z oficjalną linią establishmentu informacje dotyczące pandemii, zachowując się czesto jak cenzura w czasach słusznie minionych. Dlatego mało jest dziś dyskusji już nie tylko o amantadynie, ale też prawie nikt nie słyszał o znacznie skuteczniejszej heparynie czy też tapsygarginie, która w czasach naszych pradziadków radziła sobie z silnymi chorobami płuc.

*Wreszcie kwestia szczepionek, które już nie raz ratowały świat przed ciężkimi chorobami. Ale, żeby nikogo nie zanudzać szczegółami warto zadać sobie otwarte pytanie: czy można dziwić się obywatelowi, że nie ufa władzom, iż sprawdziły bezpieczeństwo i skuteczność szczepionki, skoro wcześniej władze te nie potrafiły kupić odpowiednich masek, respiratorów czy też zakontraktować profesjonalnie dostaw tychże szczepionek?

Lockdown…, czyli mniejsze zło

15 kwietnia 1912 roku, nikt na pokładzie, łącznie z załogą nie uwierzył w perspektywę katastrofy „Titanica”. Dopiero jego konstruktor, Thomas Andrews Junior, który zrozumiał strukturalny mechanizm katastrofy (element po elemencie), uświadomił oficerom okrętu, że „Titanic” pójdzie na dno, w ciągu najbliższych dwóch godzin.

Roman Mańka: Wyobraźmy sobie, że przyjmujemy żądanie „Konfederacji” i otwieramy gospodarkę w środku pandemii koronawirusa. Co się dzieje? Z 18 tys. zakażeń, które notujemy obecnie, w szybkim tempie robi się 36 tys. Następnie, w ciągu kilku kolejnych dni 72 tys, Potem 144, później 288, itd. Jeden człowiek to kilka, a czasami nawet kilkanaście kontaktów w ramach sieci społecznych. Co kilka dni liczba zakażonych osób się podwaja. A państwo nadal nic nie robi, nie reaguje, przestrzeń społeczno-gospodarcza jest otwarta.

Siła matematyki – potęgowanie
W społeczeństwie utrzymuje się wysoki poziom mobilności, co przekłada się na rosnące lawinowo liczby zakażeń oraz nowe mutacje koronawirusa.

Prawa matematyki są nieubłagane. Jeśli każdy z zakażonych będzie miał choćby jeden kontakt, liczba chorych podwoi się.

Odporność polskiej służby zdrowia określa się na maksymalnie 27, 28 tys. Tylu pacjentów struktura polskich szpitali jest w stanie obsłużyć. Jest to krytyczna granica funkcjonalności. Po jej przekroczeniu system opieki zdrowotnej staje się niewydolny. Gwałtownie rośnie śmiertelność. Ludzie zaczynają masowo umierać. Śmierć dosięga chorych w różnych miejscach: w karetkach pogotowia, w trakcie transportu do szpitali, podczas wielogodzinnego oczekiwania w Szpitalnych Oddziałach Ratunkowych, w domach. Zakażeni są pozostawienie bez jakiejkolwiek pomocy.

Koronawirus jest mechanizmem strukturalnym, działa strukturalnie, nie tylko jako przyczyna bezpośrednia, ale również jako głęboka przyczyna metonimiczna, osłabia system, trafia w słabe punkty. Śmiertelność lawinowo rośnie, nie tylko wśród chorych na samego koronawirusa czy w grupach, w których występują choroby współistniejące, lecz również umierają osoby niezakażone koronawirusem, przechodzące inne choroby: nowotworowe czy kardiologiczne, lub nawet błahe choroby, takie jak np. wyrostek robaczkowy.

Bo po prostu nie ma im kto pomóc. Śmierć zbiera ogromne żniwo. Ofiar są setki tysięcy.

Strukturalne oddziaływanie
Co to znaczy przyczyna metonimiczna? Zjawisko to opisali filozofowie strukturaliści. To przyczyna głęboka, ukryta, niebezpośrednia, której bezpośrednio, konkretnie nie widzimy i nie potrafimy zdefiniować. Jako analogię można przywołać patologię alkoholizmu. Co rok w wypadkach giną setki kierowców, w rezultacie spożycia alkoholu, albo dysfunkcji sprawności, które alkohol wywołuje. W epikryzach, w dokumentacji medycznej nie wpisuje się alkoholu jako przyczyny zgonu, ale jest on przyczyną strukturalną, głęboką, metonimiczną. Jest jak katalizator, który intensyfikuje skalę zjawiska. Analogicznie działa koronawirus, zabija nie tylko bezpośrednio, nie tylko wraz z chorobami współistniejącymi, lecz także jako efekt strukturalny, głęboka przyczyna. Uruchamia wiele procesów wtórnych. Masowo umierają osoby, które z koronawirusem nie miały nic wspólnego. Dzieje się tak, gdyż mechanizm koronawirusa, to relacja liczby zakażeń do liczby określającej wytrzymałość służby zdrowia (krytyczny moment funkcjonalności). Horror zaczyna się wtedy, gdy ta granica zostaje przekroczona.

Niezgodność prometejska
Drugim krytycznym momentem jest granica doświadczenia moralnego. Zjawisko to zdefiniował kiedyś Günther Anders, mąż wybitnej badaczki i filozofki, Hannah Arendt, jako „niezgodność prometejską”. Termin odnosi się do coraz większej złożoności przemysłowej oraz technicznej świata. W świecie cyfrowym proces ten działa jeszcze silniej i w sposób bardziej skomplikowany. Chodzi o to, że ludzie nie są w stanie moralnie doświadczyć wielkości abstrakcyjnych, ani też komunikatów, które płyną z mediów. Ludziom wydaje się, że ich to nie dotyczy, że żyją obok, w bezpiecznej niszy. Dziesiątki lub nawet setki tysięcy ofiar są wielkościami zbyt abstrakcyjnymi żeby ludzie mogli doświadczyć ich moralnie. Działa reguła odwrotnie proporcjonalna: (czyli) czym większa liczba ofiar, tym słabsze doświadczenie moralne. Na tej zasadzie naziści oparli holokaust. Dlatego, jeszcze do dziś, mimo przytłaczających, powalających, przygniatających dowodów, tak wiele osób wciąż kwestionuje albo umniejsza mord, który dokonano na Żydach.

Ta swoista moralna obojętność, niezdolność doświadczenie moralnego tysięcy ofiar, które jawią się w naszej świadomości jako wielkości abstrakcyjne, zostaje przerwana wówczas, kiedy śmierć zaczyna dotykać osoby z naszego otoczenia, gdy zaczyna zabijać naszych znajomych, przyjaciół, koleżanki i kolegów z pracy, osoby nam bliskie, członków rodziny. Wtedy zaczynamy doświadczać moralnie ofiary.

W pewnym momencie koronawirus pokonuje granicę doświadczenia moralnego. Zachorowań jest tak dużo że prawie każdy notuje w środowiskach, do których przynależy ofiary. Śmierć zaczyna nas dotykać, staje się czymś bliskim. Informacje o umierających osobach nie docierają już tylko, jakby powiedział Bertrand Russel z opisów, za pomocą deskrypcji (z medialnych przekazów), lecz poprzez bezpośrednie, indywidualne, empiryczne, zmysłowe zaznajomienie. Śmierć jest blisko nas.

Wówczas, niemal automatycznie, zostaje przekroczona trzecia krytyczna granica: granica strachu. Ludzie zaczynają się bać. Nie trzeba wprowadzać żadnych obostrzeń, restrykcji, lockdownów. Ludzie sami zaczynają się izolować, wycofują się z przestrzeni społeczno-gospodarczej, społeczna mobilność spada. Panuje blady strach. Ponieważ ludzie z obawy o własne życie przestają pracować, pojawia się bieda i chaos.

A więc, pojawia się dokładnie identyczny efekt, przed którymi przestrzegają ci, którzy nawołują do całkowitego otwarcia gospodarki. Głód i bieda wystąpi wówczas, gdy zostanie otwarta gospodarka zanim uporamy się z pandemią koronawirusa.

Czy naprawdę stać nas na taki eksperyment? Pamiętam obrazki z Argentyny, kiedy w 2002 roku kraj ten nawiedził potężny kryzys gospodarczy. Napadane sklepy, okradane banki, uliczne bójki o jedzenie, wydzieranie sobie chleba z ręki.

Dopóki nie uporamy się z koronawirusem gospodarka nie ruszy do przodu. Co dwa, trzy tygodnie będziemy mieli do czynienia z nawrotem pandemii i trzeba będzie znów zamykać przestrzeń społeczno-gospodarczą. Tyle tylko, że będzie to kosztowała dziesiątki tysięcy ofiar i katastrofę demograficzną, która już i tak Polski dotyka.

Niekompetencja i nieodpowiedzialność
W opinii Anety Afelt z Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego, gdyby rząd twardo egzekwował restrykcje, zaś społeczeństwo zachowało dyscyplinę oraz dystans, można byłoby ocalić ponad 33 proc. osób na dobę. O tyle niższa byłaby śmiertelność. Tylko 11 marca br. zanotowano 351 ofiar. Z szacunków dr Afelt wynika, że w przypadku konsekwentnej postawy rządu, twardego egzekwowania obostrzeń, mogło być o 116 zmarłych mniej. Za śmierć tych ludzi odpowiada niekonsekwencja, niefrasobliwość, oraz krańcowa nieodpowiedzialność obecnego rządu (PiS) oraz nasza dezynwoltura. Przy takim wskaźniku umieralności, w ciągi dziesięciu dni można było uratować ponad tysiąc osób, zaś w ciągu miesiąca trzy tysiące

Pandemia koronawirusa opanowała cały świat.

Podżeganie do zagłady
Tymczasem „Konfederacja”, w trakcie rosnącej dynamiki pandemii, zgłasza postulat pełnego otwarcia gospodarki. Jako uzasadnienie swojego oczekiwania kolportuje przykład dwóch stanów w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej: Kalifornii i Florydy. Z tego porównania ma wynikać, że obostrzenia, lockdowny nic nie dają, a noszenie maseczek, obniżanie mobilności, i zamykanie przestrzeni społeczno-gospodarczej jest bez sensu oraz nie pomaga w zduszeniu pandemii. Politycy „Konfederacji” podają tylko jedną liczbę, ilustrującą podobną wielkość zakażeń w obydwu stanach na milion mieszkańców.

Jeżeli ktoś chciałby wyciągnąć tendencyjne, aprioryczne, arbitralne wnioski pod z góry upatrzoną tezę, mógłby powołać się na przykład o wiele bliższy. W województwie warmińsko-mazurskim od tygodnia obowiązuje lockdown, a mimo to liczba zachorowań na sto tysięcy osób jest ciągle wyższa niż w otwartych województwach. Podobnie rzecz się ma w województwie pomorskim, tam również kilka dni temu wprowadzono obostrzenia, a wielkość zakażeń na sto tysięcy osób jest ciągle wyższa niż w województwach, w których nie funkcjonują tak ostre restrykcje. Był taki moment, że w Polsce od dwóch tygodni otwarte były galerie handlowe, uruchomiono niektóre gałęzie gospodarki, tymczasem w Niemczech utrzymywano lockdown. Efekt był pozornie paradoksalny: mimo lockdownu liczba zachorowań w Niemczech była wyższa niż w Polsce, choć w naszym kraju gospodarka była częściowo otwarta..

Wybiórcze podstawienie przykładów, a także proste porównanie liczb bez definicji sytuacji i strukturalnego kontekstu, niczego nam nie wyjaśni. Jedynie spowoduje fałszywe powzięcie wniosków.

W tak absurdalny sposób można porównywać różne rzeczy: np. temperaturę: 16 stopni Celsjusza pod koniec maja i 16 stopni Celsjusza w grudniu, to takie same liczby, ale zupełnie inne odczucie ciepła; podobnie samochody, z których jeden zwolnił z 160 km/h do 80 km/h i w perspektywie ma dalsze spowalnianie, zaś drugi zwiększył prędkość od zera do 80 km/h i w perspektywie ma dalsze przyspieszanie; pozornie jadą z identyczną prędkością, lecz dynamika prędkości jest już bardzo różna, pierwszy samochód za chwilę zostanie wyprzedzony przez drugi.

Dlatego przykład dwóch amerykańskich stanów, powoływany przez „Konfederację” jest analitycznie bezwartościowy, gdyż pomija wiele istotnych zmiennych: 1) czas pomiaru i cykle pandemii; 2) stopień mobilności społecznej; 3) wskaźnik urbanizacji; 4) cechy morfologiczne społeczeństwa; 5) uwarunkowania kulturowe przekładające się na siłę społecznej dyscypliny; 6) jakość infrastruktury medycznej i wytrzymałość służby zdrowia.

Wskaźnik dynamiki
Pominę już okoliczność, iż „Konfederaci” porównują dwa stany, które dzieli odległość mniej więcej taka sama, jak Ukrainę od Portugalii. Analizowanie przestrzeni oddalonych od siebie o tysiące kilometrów, nie ma sensu, gdyż propagacja pandemii w obydwu przypadkach, jej skala, cykliczność, może być na zupełnie różnych etapach. To jest po prostu niepoważna analiza. Nie wszystko nadaje się do porównania.

Odwołam się jeszcze do marca ubiegłego roku. We Włoszech, w Lombardii obowiązywały dużo bardziej ostre restrykcje niż w Polsce. Mimo to nad Wisłą notowano dużo mniej zakażeń, podczas gdy we Włoszech brakowało miejsc w szpitalach oraz w kostnicach.

(bo) Ważny jest cykl pandemii i moment wprowadzenia lockdownu. Gdy obostrzenia wprowadzi się za późno, pandemia nabiera dynamiki i wówczas potrzeba dużo więcej czasu, aby ją zatrzymać, poza tym ważna jest również konsekwencja w egzekwowaniu restrykcji. Lockdwon daje pierwsze efekty w perspektywie dopiero trzeciego tygodnia po jego wprowadzeniu, a czasami na jego pozytywne skutki trzeba poczekać nawet półtora miesiąca.

Jednak, gdy się go nie wprowadzi nad dynamiką pandemii nikt nie zapanuje. Ten mechanizm jest niezbędny w celu odciążania służby zdrowia, zwalniania nowych miejsc w szpitalach, uzyskiwania łóżek z dostępem do mechanicznej wentylacji.

Autodestrukcja argumentacji
Najśmieszniejszy jest fakt, że „Konfederacja” w swej argumentacji sama sobie zaprzecza. Najpierw przez długi czas próbowali wmówić opinii publicznej, że pandemii koronawirusa nie ma, że to wymysł możnych tego świata, spisek kosmopolitycznych elit, że jest wyolbrzymiana, a lockdown nie działa. Skoro pandemii nie ma lockdown faktycznie nie może działać. Działanie lockdownu byłoby dowodem, że pandemia istnieje. Skąd więc to rozczarowanie i pretensje…?!

Jednym z argumentów polityków „Konfederacji” świadczącym o fakcie, że koronawirus jest fikcją, zaś lockdown nie działa, miałaby być okoliczność nieobecności grypy, zniknięcia zachorowań na grypę.

W ten sposób „Konfederaci” udowodnili coś przeciwnego niż chcieli udowodnić. Niska zachorowalność na grypę świadczy właśnie o niczym innym, tylko o tym, że lockdown działa, zaś wprowadzane restrykcje są skuteczne. Grypa nie rozprzestrzenia się, gdyż zablokowano wiele kanałów jej emisji. Jest to uboczny, pozytywny efekt walki z koronawirusem.

Wymiar empiryczny
Po ponad roku od początku pandemii znamy już wymiar empiryczny, mamy doświadczenia: najlepiej z koronawirusem poradziły sobie państwa azjatyckie (Tajwan, Chiny), które wprowadziły bardzo ostre restrykcje; w Europie coraz lepiej z pandemią radzą sobie Niemcy, które również implementują rozmaite twarde obostrzenia; sukces osiągnął Izrael, również dzięki zdecydowanej, stanowczej i sprawnej polityce.; (tymczasem) kraje, które obrały drogą łagodną, liberalną, próbując ratować gospodarkę, doprowadziły do katastrofy: społecznej i ekonomicznej.

Nie ma innej metody jak lockdown (choć to metoda dramatyczna i nadzwyczajna), najpierw trzeba do spodu wytępić koronawirusa, później można uruchomić gospodarkę; inaczej gospodarka się nie rozpędzi.

Dziś prognoza wzrostu gospodarczego dla Chin, na rok 2021, wynosi 9 proc. PKB; dla państw europejskich, które pochopnie i nieodpowiedzialnie próbowały otwierać gospodarkę, przyjmuje wartości minusowe.

Demokracja i liberalizm okazują się najwspanialszymi modelami życia w normalnych, typowych warunkach, jednak w sytuacjach nadzwyczajnych demokracja i liberalizm niestety nie działają; nadzwyczajne sytuacje wymagają adekwatnych – nadzwyczajnych oraz szczególnych – instrumentów.

Zapomnienie śmierci
Dlaczego społeczeństwo dużo łatwiej przyjmuje postulaty populistyczne niż treści głoszone przez odpowiedzialnych polityków. Chyba najbardziej przekonujące, głębokie wyjaśnienie dał niemiecki filozof, Martin Heidegger (zapewne z uwagi na swoje polityczne poglądy bliski „Konfederacji”). Ludzie uciekają przed śmiercią w świat konsumpcji, starają się zapomnieć o byciu, które jest tylko odcinkiem (czasowość, historyczność).

Ucieczka w świat konsumpcji wynika w największym sensie z lęku przed śmiercią, chęci zapomnienia śmierci.

Heidegger, opierając się na starożytnym micie troski, wyróżnił trzy struktury czasowe egzystencji: 1) faktyczność, ludzie znajdują się zawsze w jakimś świecie, wśród realnych okoliczności, tu i teraz; 2) egzystencjalność, ludzie wybiegają myślami przed siebie, patrzą do przodu i spotykają bolesną, traumatyczną perspektywę śmierci, końca bycia; 3) upadłość, ludzie uciekają w świat konsumpcji, bo gdy są zanurzeni w impecie konsumenckim, gdy znajdują się w ferworze konsumpcji, łatwiej im zapomnieć o śmierci.

Oponent Heideggera, Theodor Adorno, wybitny przedstawiciel Szkoły Frankfurckiej, pisał, że muzyka i świat rozrywki/konsumpcji stanowi ukojenie w cierpieniach tego świata, jest czymś w rodzaju „znieczulenia”, pozwala ludziom łatwiej przejść przez życie, bez refleksji o nieodzownej śmierci. Filozofowie marksistowscy twierdzili, że religia i konsumpcja, aczkolwiek wydają się zupełnie przeciwstawne, to w gruncie rzeczy spełniają podobną funkcję: ukojenia, „znieczulenia”, i zapomnienia śmierci.

Do tego dochodzi jeszcze „niezgodność prometejska” Günthera Andersa, która powoduje, że ludzie zatracają zdolność moralnego doświadczenia dziesiątek tysięcy ofiar. Złożoność techniczna i przemysłowa świata, szum informacyjny wytwarzany przez elektroniczne media, sprawiają wrażenie, że przekazy płynące z mediów nie dzieją się naprawdę albo są czymś bardzo odległym, co nas nie dotyczy.

Ponadto działa znany z psychologii mechanizm wyparcia (obecnie funkcjonuje w sensie zbiorowym). W roku 2002 dwóch izraelsko-amerykańskich psychologów, Daniel Kahneman i Amos Tverski otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii, za sformułowanie „teorii perspektyw”, wyjaśniającej proces podejmowania decyzji w warunkach ryzyka. W uproszczeniu wynikało z niej, że ludzie starają się udowodnić to w co już wcześniej uwierzyli i dobierają argumenty, przesłanki w sposób wybiórczy, czyli takie, które pasują do ich tezy, w większym stopniu faworyzując prognozy optymistyczne.

W ramach teorii perspektyw wyróżniono m.in. efekt pewności i efekt izolacji; pierwszy polega na tym, że preferowane są prognozy, które przynoszą pewny zysk; drugi (efekt izolacji) funkcjonuje w ten sposób, że ludzie przejawiają skłonność do upraszczania skomplikowanych problemów.

Dlatego populistyczna, choć pozornie atrakcyjna i fałszywie optymistyczna propozycja „Konfederacji” tak skutecznie trafia do ludzi i wywołuje taki entuzjazm. Ludzie po prostu chcą w to wierzyć. Dodatkowo są już zmęczeni.

Autor jest socjologiem i dziennikarzem, prowadzi własną audycję w „Halo Radio” oraz pełni funkcję redaktora naczelnego „Czasopisma Ekspertów” Fundacji FIBRE. Zajmuje się analizami z zakresu filozofii polityki i socjologii polityki, a także obserwacji uczestniczącej. Interesuje go zwłaszcza fenomenologia oraz hermeneutyka. Jest autorem sześciu książek popularno-naukowych i w dziedzinie dziennikarstwa śledczego. Członek zarządu Fundacji FIBRE.