sondaże

Kapitał nienawiści

Co mnie zaskoczyło? Widziałem ostatnio sondaż, w którym aż 48 proc. Polaków pozytywnie ocenia „polski ład”. Dla mnie tego rodzaju pośrednie, tematyczne, badania opinii publicznej są niezmiernie ważne, bo mimochodem, a więc w sposób bardziej wiarygodny, jako swego rodzaju efekt uboczny, mogą wskazywać na preferencje polityczne.

Roman Mańka: Ciągle słyszę ze strony dziennikarzy, występujących w ogólnopolskich mediach, lub innych komentatorów polskiej sceny politycznej, że PiS jest w odwrocie, że przeżywa kryzys, że partii Kaczyńskiego spada społeczne poparcie.

Z tego rodzaju wnioskami byłbym bardzo ostrożny.

Jeszcze dzisiaj, w telewizji TVN24, Tomasz Żółciak z dziennika Gazeta Prawna, powiedział, że PiS oscyluje wokół 30 proc. Moim zdaniem, oscyluje wokół 40. Od wyborów parlamentarnych w 2019 roku PiS wcale tak wiele nie stracił, o ile w ogóle coś stracił. Zaś ma zasoby, aby pozyskiwać poparcie.

Niedecydowani nie głosują
Pamiętam, jakie ogromne zdziwienie wywołała teza, którą postawiłem w roku 2021, pod koniec lata, że Konfederacja stanie się trzecią siłą polityczną w Polsce. Wiele osób się wówczas moją opinią zdumiało. Niedawno widziałem sondaż, taki, który jest dla mnie dość miarodajny, bowiem nie pyta o osoby niezdecydowane, w którym stratyfikacja poparcia społecznego dla partii politycznych przedstawiała się następująco: PiS – 38; KO – 24; Polska2025 (Hołownia) – 13; Konfederacja – 12; Lewica – 7; PSL – 2.

Moim zdaniem, to badanie bardzo realne. Z góry wyjaśniam, że nie traktuję poważnie sondaży, w których klasyfikuje się osoby niezdecydowane, bo to jest abstrakcja, ucieczka od rzeczywistej, konkretnej sytuacji wyborczej: w realnych wyborach nie można zakreślić pola: niezdecydowany/niezdecydowana. Stąd tego rodzaju ankiety jedynie zafałszowują rzeczywistość.

To co występuje w realnych wyborach, to czynnik działania, mobilności, zdecydowania (o mniejszej lub większej skali). Głosy niezdecydowanych nie są liczone.

Za plecami PiS
Jak wynika z powołanych powyżej badań, rządzący Polską PiS dysponuje poparciem na poziomie 38 proc. Moim zdaniem, to całkowicie realny pułap. Partia Kaczyńskiego może w tej chwili tyle mieć. To by oznaczało, iż od wyborów parlamentarnych do Sejmu w 2019 roku straciła nieco ponad 5 proc. Wątpię, aby straty były większe.

Istotne jest jednak również (może nawet istotniejsze) to, co dzieje się „za plecami” PiS. Koalicja Obywatelska wpadła w rutynę, ta stabilizacja może być destruktywna, nie widać specjalnych szans na dynamikę czy progres. Hołownia wyraźnie stracił świeżość. Tuż za ugrupowaniem nr 3, tak jak przewidywałem ponad pół roku temu, jest Konfederacja z wynikiem 12 proc. To sondaże. Wiem, że wielu zaskoczę, lecz z moich kalkulacji wynika, że gdyby wybory odbyły się dziś, Konfederacja otrzymałaby między 17 a 20 proc. Ta partia wyraźnie zyskuje na pandemii koronawirusa, ponieważ choć prezentuje darwinistyczne, antyhumanistyczne stanowisko, to jednak jest ono przejrzyste, wyraziste i do wielu Polaków trafia.

Fundamentalna zgodność
Co ta sytuacja oznacza? Po pierwsze oznacza to, że PiS posiada zasoby wyborcze, do których może się odwołać (bardziej rezerwy niż zasoby), gdyby przyszło prowadzić wybory w warunkach dużej polaryzacji. O ile przed wejściem Donalda Tuska do polskiej polityki, elektorat Konfederacji (szeroko rozumiany, bo są to bardzo różne grupy) mógł się w jakimś stopniu wahać, co do wyboru pomiędzy PiS, a liberalną opozycją, na co dowodem są ostatnie wybory prezydenckie i poparcie Rafała Trzaskowskiego przez część zwolenników Konfederacji, to już po powrocie Donalda Tuska zdecydowana większość wyborców Konfederacji, gdyby (a gdyby oznacza silną polaryzację) miała hipotetycznie wybierać pomiędzy PiS a KO, wybierze niestety PiS.

Po drugie, PiS zyskał ewentualnego koalicjanta w przyszłym Sejmie, pewnie pozyskiwanego nieoficjalnie albo w sposób rozproszony. Już w obecnej kadencji Sejmu PiS i Konfederacja (albo przynajmniej niektórzy posłowie Konfederacji) głosowali razem.

Mimo pozornych różnić, tym dwóm ugrupowaniom jest nadal blisko. Łączą je sprawy fundamentalne: konserwatyzm, antyeuropejskość (w jednym przypadku jawna, w drugim nieco ukrywana), nienawiść do elit, sympatia do autorytarnego modelu władzy, nietolerancja, antyniemieckość, niechęć do demokracji, itp.

Różnią ich tylko poglądy gospodarcze, ale to też może być wrażenie powierzchowne.

Noma moralność – resentyment
Po trzecie, Konfederacja nie jest jedynym kierunkiem, w którym może iść PiS. Zastanawiałem się wczoraj długo, kto składa się na te 48 proc., które w sondażu Wirtualnej Polski dobrze oceniły „polski ład”. Wynik ten, nawet mnie, człowieka, który uważa, iż PiS ma realnie wyższe poparcie niż to, które z reguły pokazują badania preferencji politycznych, zaskoczył. Zakładam, że 40 z tych 48 proc, (czyli 83 proc.) to zwolennicy PiS; pozostałe 8 proc. (16 proc.) mogą stanowić bardzo różni ludzie, ale większość z nich ma raczej lewicowe czy socjalne poglądy.

Mimo krytyki mediów, negatywnych wypowiedzi polskich ekonomistów, „polski ład” zastał wysoko oceniony przez respondentów, zyskują prawie połowę poparcia badanej populacji. To pokazuje potencjał programu; jeśli jest pozytywnie oceniany w warunkach chaosu oraz totalnie nieprzychylnych komentarzy, awersji, w nieprzychylnym środowisku medialnym, co będzie gdy sytuacja się ustabilizuje, gdy określone grupy społeczne odczują pozytywne efekty polskiego ładu.

I na koniec jeszcze jedna ważna rzecz. Ludziom wcale nie chodzi żeby cokolwiek uzyskać w sensie ekonomicznym (nie to jest kluczowe), nie jest najważniejsze czy ktoś zarobi stu czy sto pięćdziesiąt złotych; ludziom chodzi o to, aby zabrać tym, którzy mają więcej.

I to jest główne „paliwo”, z którego czerpie PiS i dzięki któremu wygrywa kolejne wybory: resentyment, nienawiść do elit, awersja wobec tych, którym się udało w okresie transformacji. Tak jak u Friedricha Nietzschego, w Genealogii moralności, PiS stworzył nową moralność, wzbudzając w „orłach” poczucie winy, wymuszając rezygnację z posiadanych walorów, a z drugiej strony wmawiając „barankom”, że są orłami.

Autor jest socjologiem i dziennikarzem, prowadzi własną audycję w „Halo Radio” oraz pełni funkcję redaktora naczelnego „Czasopisma Ekspertów” Fundacji FIBRE. Zajmuje się analizami z zakresu filozofii polityki i socjologii polityki, a także obserwacji uczestniczącej. Interesuje go zwłaszcza fenomenologia oraz hermeneutyka. Jest autorem sześciu książek popularno-naukowych i w dziedzinie dziennikarstwa śledczego. Członek zarządu Fundacji FIBRE.

Przestroga dla opozycji

W „Polityce” pojawił się sondaż, w którym 42 proc. ocenia rządy PiS jako lepsze od PO; z kolei 40 proc. uważa, iż PO radziło sobie w czasie sprawowania władzy lepiej niż PiS. To badanie, to ostrzeżenie, gdyż pokazuje potencjał, jakim dysponuje partia Kaczyńskiego i może go zaktualizować.

Roman Mańka: Od dawna przestrzegam przed lekceważeniem PiS. Mówienie, iż formacja Zjednoczonej Prawicy już przegrała wybory, uważam za przedwczesne. Nie wierzę w sondaże, które dają PiS-owi 30, lub nawet mniej niż 30 proc. Rzeczywistość taką kreują zazwyczaj badania, w których uwzględniane są osoby niezdecydowane, natomiast ja tego rodzaju ankiet w ogóle nie biorę pod uwagę. Po prostu, nie uważam ich za wiarygodne.

Prawda wychwycona mimochodem
Dlaczego? Z kilku powodów. Ale wymieńmy przynajmniej dwa pierwsze z brzegu. Raz, to oczywiste, że w wyborach nie ma osób niezdecydowanych; głosują tylko zdecydowani. Dwa, tzw. niezdecydowani, uchwytywani w przeróżnych ankietach, to zazwyczaj, w dużej części, ukryty elektorat PiS. To zjawisko, które często dotyczy partii, takich jak PiS. Ten fenomen w socjologii znany jest od dawana i nazywa się go „efektem Bradleya”. W uproszczeniu polega on na tym, iż część wyborców deklaruje w sondażach inną preferencję niż tą, którą realnie posiada, i którą zmaterializuje podczas anonimowego głosowania. Warunki sondażu nigdy nie są w stu procentach anonimowe.

Z dużą rezerwą odnoszą się również do badań, które nie uwzględniają osób niezdecydowanych. Jednak nie da się nie zauważyć, że tam PiS wypada znacząco lepiej (tego rodzaju sondaże dają Zjednoczonej Prawicy 36, a ostatnio widziałem nawet ankietę, w której PiS zanotował 38 proc.).

Dla mnie najbardziej wiarygodne są sondaże pośrednie. Co to znaczy pośrednie? Są to takie badania, które nie pytają wprost o preferencję polityczną; dotyczą różnych spraw, które mają miejsce w życiu społeczno-politycznym, lub społeczno-gospodarczym (mniej, albo bardziej ważnych), a z odpowiedzi można wywnioskować, jakie preferencje polityczne wykazują respondenci.

Poglądy polityczne najłatwiej i zarazem najwiarygodniej wychwycić mimochodem, jako coś w rodzaju: produktu ubocznego (przy okazji).

Solidarna grupa
Co do sondażu „Polityki”, 42 proc. respondentów, którzy uważają, iż rządy PiS były lepsze od PO, to są głownie zwolennicy PiS (nie sądzę, aby jakoś gremialnie budowali tę preferencję zwolennicy „Konfederacji”). Osoby popierające opcję: „PiS rządził lepiej od PO”, to grupa – moim zdaniem – w miarę solidarna, którą można dość precyzyjnie politycznie zdefiniować. Inaczej jest z tymi, którzy uznali, że PO sprawowała władzę lepiej, w tym przypadku rzeczywistość może być dużo bardziej zniuansowana: na tę grupę mogą składać się zwolennicy różnych ugrupowań opozycyjnych: „Lewicy”, „Polski2050”, rzecz jasna PSL-u (były koalicjant Platformy), itd.

Osobiście stawiam tezę, iż PiS-owi od wyborów parlamentarnych w 2019 roku nie ubyło wiele poparcia, a już na pewno nie ubyło tyle, ile podają sondaże, a w ślad za nimi media. Jedyne poważne wahnięcie, to ubiegłoroczna „piątka dla zwierząt” Kaczyńskiego, która chwilowo zachwiała notowaniami Zjednoczonej Prawicy na wsi. PiS wiele nie stracił na zaostrzeniu ustawy aborcyjnej. Wbrew pozorom oraz opiniom wielu komentatorów, żadna rewolucja się tu nie dokonała.

Nic nie jest jeszcze przesądzone
Moim zdaniem, poparcie dla PiS ciągle jest bliskie 40 proc. I w realnych wyborach możliwe są dwa scenariusze: negatywny dla PiS, czyli mniej niż 40 proc. (co może oznaczać utratę władzy; choć wcale nie musi); oraz pozytywny, a więc powyżej 40 proc., co może oznaczać utrzymanie władzy, choć też wcale nie musi.

Najwięcej będzie zależało od struktury wyborczej (struktury graczy wyborczych), dystansów poparcia pomiędzy poszczególnymi ugrupowaniami, rozkładu poparcia w okręgach, a przede wszystkim wariantu strukturalnego, jaki wybierze opozycja.

Oczywiście niebagatelną rolę odegrają czynniki społeczno-gospodarcze. Jeżeli po koronawirusie nadciągnie kryzys, wówczas PiS raczej przegra; jeśli zaś w Niemczech (a stąd i w Polsce) „wybuchnie” konsumpcja, PiS wówczas może wygrać.

Nic nie jest jeszcze przesądzone. Ale jedno wiem… kwestia zwycięstwa rozegra się w 2022 roku, choć wybory parlamentarne odbędą się raczej w terminie konstytucyjnym, zgodnie z kalendarzem wyborczym.

Słabość systemu partyjnego!

Z sondażu przeprowadzonego przez Instytut Badan Spraw Publicznych, na zlecenie portalu „StanPolityki.pl” wynika, że gdyby wybory odbyły się dziś, wygrałaby je „Polska2050” Szymona Hołowni (31,26 proc.), na drugim miejscu uplasowałby się PiS (26,96), a trzecią lokatę zajęłaby Koalicja Obywatelska z rezultatem 18,85, czwarta byłaby Lewica (9,34).

Roman Mańka: Teraz widać, jak bardzo słaby i niestabilny mamy system partyjny i jak mylili się ci, którzy narzekali na jego „zabetonowanie”. „Zabetonowanie” zewnętrzne nie jest problemem, bo daje stabilność systemu politycznego (a stabilność to cnota, a nie mankament czy wada); problemem jest „zabetonowanie” wewnętrzne, w głębi partii politycznych oraz – jak ja to nazywam – charyzmatyczny, patriarchalny charakter polskich ugrupowań politycznych. Wewnątrz polskich partii nie ma demokracji.

Redefinicja sympatii
Prognozowałem, że to co się stanie w roku 2021, to zmiana pozycji i statusu KO. W układzie dialektycznym jest tak, że gdy trzeci element stanie się drugim, czyli wejdzie w oś dialektyczną (w polaryzację), to zaczyna „połykać” dotychczasowego drugiego; tu trzecie element stał się pierwszym.

To nowa dynamika.

Moim zdaniem, to może być krytyczny moment rekonfiguracji polskiej polityki. Tendencję uchwyconą w tym sondażu uważam za wysoce prawdopodobną. Gdy dotychczasowy trzeci element (Hołownia) zastępuje dotychczasowy drugi (KO), a w tym przypadku wyszedł nawet na pierwsze miejsce, uruchamia się kilka procesów: pierwszy to doorientowywanie negatywne, a więc przesunięcie poparcia na ten obiekt, który ma największe szanse zwyciężyć z obiektem, który wyborcy chcą odsunąć od władzy (prawo tamy) – to już się dzieje, zwłaszcza wśród elektoratów sympatyzujących z formacjami opozycyjnymi; po drugie, wsparcie ze strony elementu klientelistycznego, w polskiej polityce, wśród osób aktywnych dominuje czynnik koniunkturalny, w ten sposób motywowani klientystycznie działacze będą redefiniować swoje sympatie – to już widać, i w ramach tego procesu Hołownia będzie pozyskiwał z każdej strony grupy interesów: i z opozycji, z PiS, najwięcej z KO; po trzecie, konformizm za darmo *zasada: „biegnij na pomoc zwycięzcy” – po prostu część wyborców lubi popierać tę partię, która lideruje sondażom oraz ma szansę wygrać wybory.

Reaktywacja POPiS-u
Co zagraża Hołowni? Wyjście jego partii na pozycję lidera jest trochę przedwczesne. Mam ambiwalentne odczucia, co do utrzymania tej lokaty – może być tak, że Hołownia się jeszcze bardziej wzmocni, lecz może być też tak, że nie dowiezie miejsca lidera do wyborów.

A wybory, przy takiej strukturze sondaży, raczej nie będą przedterminowe. Chyba, że w „Zjednoczonej Prawicy” wybuchnie konflikt, którego nie można będzie zażegnać/opanować. Na marginesie można powiedzieć, że pierwsze miejsce Hołowni w badaniach preferencji politycznych, to dla PiS szansa na dotrwanie do końca kadencji.

Zagrożeniem dla Hołowni jest to, co jest też jego siłą. Pozycja numer jeden w sondażach, jeśli inne ankiety to potwierdzą, oznacza reaktywację (mobilizację) PO-PiSu. Obydwie, dotychczas najbardziej popularne partie, będą zainteresowane, aby „zniszczyć” Hołownię. Widzieliśmy to już w ostatnich wyborach prezydenckich, kiedy PiS i KO dogadały się w sprawie wymiany kandydata – bez przyzwolenia PiS, KO nie udałoby się wymienić Kidawy-Błońskiej na Trzaskowskiego. PiS i PO zagrożone zburzeniem dualistycznego układu przez kogoś trzeciego mogą zacząć mocniej współpracować.

System partyjny w Polsce to katastrofa. Jest to jedna z największych dysfunkcji państwa.

Stara jakość
Szybki skok ruchu „Polska2050” na pozycję lidera sondażu/y wskazuje na ogromną słabość polskiego systemu politycznego oraz niską świadomość wyborców. Partia Hołowni nie funkcjonuje nawet w rejestrach partii politycznych. Nie posiada wiarygodnego, kompleksowego programu, ani struktur terenowych. Brak kadr.

Jest produktem czysto wirtualnym, marketingowym. W zasadzie nie proponuje nowej polityki, tak jak deklaruje (to pozory), tylko starą, i to jeszcze w najgorszym wydaniu.

Świadczy to również niestety o niskiej świadomości wyborców. Hołownia nie posiada żadnych atutów przywódczych, które mogłyby go predestynować do roli polityka wielkiego formatu oraz męża stanu. W debatach prezydenckich wypał przeciętnie, charyzmy, zmysłu strategicznego, a także zdolności do kształtowania wizji czy programów też u niego nie widzę.

Ulica nie zawsze mówi prawdę…
Na koniec, sprawdza się to co mówiłem niedawno w „Halo Radio”. Teraz widzimy jak w rzeczywistości społeczno-politycznej silne są pozory (jak w filozofii Platona). Sądząc po niedawnych ulicznych protestach można by było powiedzieć, iż w Polsce mamy do czynienia z lewicową rewolucją, że następuje ogromny przechył w lewo. Jeszcze raz potwierdza się reguła, o której często mówię: ulica nie jest najlepszym barometrem. W maju 1968 roku we Francji protestowało w Paryżu milion osób, a miesiąc później wybory parlamentarne wygrała prawica; lewica doszła tam do władzy dopiero 13 lat później (Mitterrand).

Gdyby podliczyć głosy stron politycznych wg cytowanego sondażu, to centroprawica i prawica ma łącznie (nie licząc KO), co najmniej 63 proc. Taki wniosek byłby jednak zbyt wielkim uproszczeniem, ale wyniki tego sondażu pokazują jednak, że niedawne uliczne protesty nie przekładają się w prosty sposób na sympatie polityczne; nie ma adekwatności, korespondencyjności pomiędzy przestrzenią społeczną a polityczną.