admin – Strona 26

Żyjemy w słowach…

Gdy 13 stycznia 2019 roku trójmiejski psychopata Stefan W. wtargnął na scenę i zamordował prezydenta Gdańska, Pawła Adamowicza, wielu publicystów i komentatorów twierdziło, że to wina PiS, że przyczyniła się do tego mowa nienawiści emitowana przez TVP. Dziś opozycja idzie tą samą drogą, aczkolwiek na szczęście tak dramatyczne konsekwencje jeszcze się nie wydarzyły.

Roman Mańka: Istnieją w życiu publicznym mosty, za które nie wolno przechodzić. Są granice, których nie powinno się przekraczać. Takim punktem jest przyzwoitość oraz zasady fair play. Nawet, gdy druga strona gra nieczysto, nie można iść tą samą drogą. Nie należy równać w dół, bo to postawa prymitywna. Zło jednych nie stanowi usprawiedliwienia dla poczynań drugich. Agresja nigdy nie jest dobrym programem i zawsze prowadzi do katastrofy.

Użycie nadaje sens
Każdy człowiek definiuje sytuację po swojemu, zaś słowa mogą mieć różne znaczenia dla poszczególnych osób. Nie dotykamy rzeczywistości bezpośrednio. Nakładamy na nią kulturę i jednocześnie odczytujemy ją za pomocą kultury. Ludzie działają poprzez język. – „Język jest domem bytu” – twierdził niemiecki filozof, Martin Heidegger, choć stanowi to pewne uproszczenie jego filozoficznych poglądów. – „Granica twojego języka, jest granicą twojego świata” – pisał z kolei słynny Wiedeńczyk, Ludwig Wittgenstein. Świat rozpoznajemy poprzez język. Rzeczą nadajemy nazwy. Podróżujemy za pomocą słów i znaczeń. Tyle tylko, że desygnaty nie dla wszystkich muszą być tożsame i nosić identyczne treści.

Jacques Derrida pisał o „śmierci autora”. Zwracał uwagę na drogę, którą przechodzi znaczenie pokonując odcinek autor – odbiorca. Gdy znaczenie opuszcza usta nadawcy albo kiedy wydobywa się spod jego pióra, następuje śmierć sensu. W ten sposób odbiorca może nadać mu już inne znaczenie. Poszczególne strony nie muszą rozumieć wyrażeń tak samo.

Harold Garfinkel i Aaron V. Cicourel, to socjologowie zajmujący się etnometodologią, działem nauk humanistycznych badającym wypracowane metody porozumiewania się, czyli środki, narzędzia oraz ramy regulujące interakcje, dzięki którym członkowie populacji porządkują świat społeczny, nadając mu sens i realność. W ramach etnometodologii kluczową rolę odgrywa indeksykalność znaczeń. Stosując skrót myślowy można powiedzieć, że jest to zdroworozsądkowe odczytywanie wyrażeń. Przekazy symboliczne nie mogą być rozumiane w oderwaniu od kontekstu znaczeniowego. W opinii Garfinkla i Cicourela, o znaczeniu decyduje kontekst oraz definicja sytuacji. Komunikacja nie może być zredukowana do nominalnego znaczenia wyrazów, jak również tylko do reguł gramatycznych, albowiem będzie to powodowało błędne interpretacje i nieporozumienia. Język jest podatny na ambiwalencje oraz niuanse znaczeniowe. Ludzie w różny sposób mogą definiować sytuację, co przekłada się na określone rozumienie komunikacji oraz na działania. Słowo „dziękuję” może posiadać wiele sensów, podobnie wyrażenie „przepraszam”, nie mówiąc już o wulgarnym oraz obscenicznym, odczytanym w indeksykalnym, zdroworozsądkowym, praktycznym rozumieniu, zdaniu: „chodź zrobię ci loda”.

To ostatnie wyrażenie co innego będzie oznaczało w języku kulinarnym czy gastronomicznym, co innego w potocznym, zaś gdyby miało być rozpatrywane na sali sądowej, podczas np. procesu w przedmiocie udzielenia rozwodu, może powstać problem z jego właściwym odczytaniem.

Terroryzm symboliczny
Wspomniany powyżej Wittgenstein uważał, że o znaczeniu przesądza użycie, a więc praktyczne zastosowanie słów. Friedrich Nietzsche wypowiedział z kolei słynne zdanie: „nie ma faktów, są (tylko) interpretacje”.

Na tym właśnie polega problem, że przekaz symboliczny może być przez ludzi, w zależności od uwarunkowań kulturowych, społecznych, psychologicznych, mentalnych, genetycznych, zatem od ich cech wrodzonych, wychowania, wykształcenia, predyspozycji, środowiska, w bardzo różny sposób odczytywany.

Istnieje szereg sytuacji, w których nie ma jednego absolutnego, obiektywnego rozumienia. O znaczeniu zawsze decyduje kontekst, który nie musi mieć jednolitej dla wszystkich figury.

Wykorzystują to osadzeni w więzieniach przestępcy, kiedy informacje przekazują sobie, w sposób zakamuflowany, za pomocą grypsów. Ten rodzaj mówienia występuje również w życiu potocznym, kiedy porozumiewamy się na zasadzie mowy et cetera, używając daleko idących uproszczeń i skrótów myślowych, które jednak nie dla wszystkich mogą być zrozumiałe. Z podobnych form korzystają służby specjalne, przekazując sobie ważne informacje ukryte w komunikatach medialnych, dotyczących zupełnie innych spraw, niż zaszyfrowany w indeksykalnym znaczeniu tekst.

Najnowsza metodologia działań terrorystycznych odwołuje się właśnie do języka. Cel ataku czy agresji zostaje wskazany za pomocą stygmatyzacji (ofiara zostaje oznaczona przy użyciu słów, języka), później ma w niego uderzyć konkretny, uruchomiony symbolicznie, wykonawca. Unika się komunikatów sformułowanych bezpośrednio, w ramach fizycznego kontaktu. Nie ma przestrzeni na wydany w sposób tradycyjny rozkaz. Cel zostaje wskazany poprzez media. Później terrorysta z pomocą sugestii symbolicznych emitowanych w telewizji, radiu, bądź Internecie, sam sobie wydaje rozkaz. Jednak zlecenie zostało przekazane symbolicznie w przestrzeni medialnej.

Język jest niesowicie ważny. Nie dotykamy realnego świata bezpośrednio, poruszamy się w nim za pomocą języka. Z autopsji zaś wiemy, że agresję fizyczną poprzedzają przeważnie słowa lub znaczące gesty. Mówi się: od słowa do słowa…

Pomiędzy ustami a uszami
Gdy kobiety z Ogólnopolskiego Strajku Kobiet, organizacji o tak pięknej nazwie, nawiązującej do twórczości Arystotelesa, protestujące, co trzeba powiedzieć na samym początku, w merytorycznie słusznej sprawie, gdyż zostały sprowokowane przez autorytarny rząd PiS, w okresie pandemii koronawirusa, przy użyciu ideologicznego tematu aborcji (zaostrzenia ustawy aborcyjnej przez Trybunał Konstytucyjny), krzyczą „to jest wojna”, „j…. PiS”, czy „w……….”, to każdy może te znaczenie w różny sposób zinterpretować. To co jest oczywiste dla walczących o swoje prawa pań, nie musi oznaczać tego samego w recepcji poszczególnych ludzi. Sens określonych (co tu dużo mówić: wulgarnych) słów w ustach liderek OSK, nie zawsze będzie taki sam, jak w uszach odbiorców. Każdy zdefiniuje sytuację po swojemu, odczyta znaczenia poprzez własne konteksty. I w tym jest właśnie zasadniczy problem.

Kobiety komunikują się w ramach formuły indeksykalnej, badanej przez etnometodologię. Kiedy mówią: „to jest wojna” albo „j…. PiS”, to zapewne nie mają na myśli brutalnej walki zbrojnej z bronią w ręku, militarnej konfrontacji, czy wymiany ciosów na śmierć i życie, albo fizycznego unicestwienia PiS. Większości z nich zapewne nie chodzi o prawdziwą, wyniszczającą wojnę, a tylko o starcie ideologii, koncepcji światopoglądowych, sposobów myślenia, różnych praktyk medycznych stosowanych w zakresie aborcji. Pamiętajmy jednak o tym, co na początku lat 90. XX wieku, sformułował Samuel Huntington, w polemice z Francisem Fukuyamą, w „Foreign Affairs, pisząc „The Clash of Civilizations i definiując nowy charakter stosunków społecznych jako „zderzenie cywilizacji”: politykę mają zdominować starcia pomiędzy cywilizacjami, zaś źródłem konfliktów staną się różnice kulturowe, wywodzące się z podziałów religijnych.

Wprawdzie diagnoza Huntingtona miała ramy geopolityczne i odnosiła się do stosunków międzynarodowych, w ujęciu globalnym, to jednak jest możliwe również jej lokalne zaistnienie, w układzie diagonalnym, w poprzek konkretnych państw. Mechanizm zarysowany przez Huntingtona, może występować na różnym poziomie: zarówno globalnym, jak i lokalnym.

Nigdy nie możemy wiedzieć czy statystyczny mieszkaniec któregoś z miast w Polsce nie zrozumie zbyt dosłownie słów demonstrujących kobiet z OSK, odczytując je w wąskim znaczeniu gramatycznym, i czy nie pomyśli sobie, że to jest rzeczywiście wojna i trzeba fizycznie zniszczyć PiS. Dlatego posługiwanie się wulgarnymi, napełnionymi agresją komunikatami, jest „zabawą zapałkami w fabryce dynamitu” i stanowi niesłychanie nieodpowiedzialny akt. Polska debata publiczna została w wystarczającym stopniu zdewastowana.

Dno nienawiści
Tymczasem ofiar podziału kulturowego mającego miejsce w Polsce jest już sporo. 19 października 2010 roku, kilka miesięcy po katastrofie smoleńskiej, w rezultacie ataku na biuro poselskie PiS, zginął działacz tej partii, Marek Rosiak, druga ofiara, Paweł Kowalski, została z poważnymi obrażeniami odwieziona do szpitala. Sprawcą zamachu był Ryszard Cyba. Wg ustaleń „Gazety Wyborczej” (pisma nieprzychylnego PiS) docelową ofiarą agresji Cyby miał być przywódca PiS, Jarosław Kaczyński. Sam sprawca w wypowiedziach medialnych oświadczył: (…) „żałuję, że nie mam już broni, bo bym powystrzelał wszystkich pisowców”. Wg informacji przedstawionych przez ówczesnego ministra spraw wewnętrznych i administracji, Jerzego Millera: Cyba rozpaczał też, że z 49 posiadanych pocisków, użył tylko ośmiu.

Za morderstwo PiS obarczył rządzącą wówczas w Polsce Platformę Obywatelską. Prominentni politycy partii Jarosława Kaczyńskiego, jak również związani z nią konserwatywni publicyści, próbowali wykazywać, iż prawdziwym, najgłębszym źródłem morderstwa był tzw. przemysł pogardy uruchomiony w odniesieniu do prezydenta Lecha Kaczyńskiego, a następnie wobec całej formacji PiS.

Niespełna 10 lat później, historia się powtórzyła, tylko że w drugą stronę. 13 stycznia 2019 roku, podczas 27. Finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, w jej lokalnej odsłonie w Gdańsku, na scenę wkroczył Stefan W., zadając nożem desantowym, jakiego zwykle używają komandosi, trzy ciosy prezydentowi Gdańska, wcześniej związanemu z PO, Pawłowi Adamowiczowi. Zaraz po przemówieniu Adamowicza, w trakcie odliczania przed tzw. światełkiem do nieba, Stefan W. wtargnął na scenę, przejął mikrofon i zaczął krzyczeń: „nazywam się Stefan W. Siedziałem za (rządów) Platformy. PO mnie torturowała. I dlatego Adamowicz musiał zginąć”.

Na około dwa lata przed zdarzeniem, media kontrolowane przez partię rządzącą (PiS), zwłaszcza telewizja publiczna, uruchomiły przeciwko Adamowiczowi totalną kampanię: donosiły o rzekomych nieprzejrzystych działaniach Adamowicza. W przekazie medialnym sugerowano korupcję. Prezydent Gdańska miał mieć problem z wykazaniem własnego majątku. Publiczne media twierdziły m.in., że w sprawozdaniach majątkowych nie ujawnił wszystkich posiadanych mieszkań, i że dysponował wieloma kontami bankowymi.

Politycy PO, a także komentatorzy i publicyści związani z opozycją, uważają, że właśnie te przekazy, mogły być źródłem ataku na prezydenta Adamowicza, a tym samym pośrednią przyczyną jego śmierci.

Sam Stefan W., w zeznaniach odebranych przez prokuraturę, miał powiedzieć, że zamierzał się przeprowadzić do województwa, w którym władze sprawuje PiS, co miało świadczyć o jego sympatiach w stosunku do partii Jarosława Kaczyńskiego oraz politycznych motywach morderstwa.

Mimo tych wydarzeń, nieustannie, zarówno strona PiS, jak i tzw. liberalna (choć jest to określenie dalece nieprecyzyjne oraz nieadekwatne), posługuje się mową nienawiści. W trakcie kampanii prezydenckiej w czerwcu 2020 roku, PiS stygmatyzował środowisko LGBT; obecnie kobiety z OSK krzyczą: „to jest wojna”, j…. PiS oraz w……….

Co gorsza, po obydwu stronach znajdują się ludzie nauki, mediów, kultury, artyści i celebryci, którzy tego rodzaju działania starają się uzasadniać i usprawiedliwiać.

Polska polityka sięgnęła dna.

Hipokryzja
W lutym 2020 roku, po przegłosowaniu ustawy przydzielającej ogromną dotację finansową telewizji publicznej, w wysokości 2 mld zł rocznie, posłanka PiS, a wcześniej dziennikarka między innymi TVP oraz „Gazety Polskiej”, Joanna Lichocka, w aroganckiej, tryumfalnej konwencji, pokazała wobec posłów opozycji, głównie PO, wulgarny, obsceniczny gest, znany np. z popularnego swego czasu izraelskiego serialu „Lody na patyku”: wyciągnięty palec oznaczający fuck off. Stosując interpretację etnometodologiczną tego gestu znaczącego, wyrażonego za pomocą mowy ciała i opierając się na indeksykalności znaczenia, czyli tak jak może zostać odczytane w rozumieniu potocznym, z uwagi na definicję sytuacji, oznacza ono: o…….. …, a właściwie p…… … Gest w semantycznym znaczeniu odsyła tak naprawdę do onanizmu.

Sama Lichocka próbowała swoje zachowanie tłumaczyć, czynnością praktyczną, użyteczną: ogarnięciem włosów z oka. Jednak była to czysta hipokryzja i czysty cynizm.

W sumie gest Lichockiej posiada bardzo podobne znaczenie, jak werbalny przekaz artykułowany przez kobiety z OSK. Inne jest tylko tło sytuacji: Lichocka sięgnęła po wulgarną mowę ciała tryumfalnie, ale trzeba pamiętać, że w reakcji na krzyczących w jej kierunku za pomocą dość ostrego i prowokacyjnego słownictwa, posłów opozycji; kobiety z OSK zareagowały w odruchu oburzenia w związku z prowokacją PiS, za którą można uznać postanowienie czy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie wprowadzenia zakazu aborcji, z powodu wady płodu.

Po tym jak Lichocka wykonała swój gest, przez sprzyjające opozycji, „liberalne” media przetoczyła się fala oburzenia, wielu publicystów i komentatorów związanych z TVN24, „Gazetą Wyborczą”, „Oko Press”, „Newsweek Polska”, Radiem TOK FM, piętnowało postawę posłanki Lichockiej, jako niemieszczącą się w ramach standardów życia publicznego. W tej krytyce wtórowało wiele osób ze świata nauki, kultury, show biznesu. Dziś te same postacie próbują usprawiedliwiać wulgarny język prezentowany przez protestujące na ulicach kobiety z OSK.

Jest to przykład niebywałej hipokryzji, podwójnych standardów, konformizmu rozdzielonego na dwie strony, oraz syndromu myślenia grupowego. Typowa moralność Kalego albo Dulskiej.

Żadna, nawet najbardziej słuszna sprawa, nawet najbardziej wzniosła idea nie może usprawiedliwiać agresji w życiu publicznym i wulgarnego języka.

Nieskuteczna skuteczność…
Autorzy wulgarnych treści, kiedy tłumaczą swoje obsceniczne zachowania, odwołują się często do kategorii skuteczności. Zapominają, że wg wielu filozofów polityki, m.in. Johna Rawlsa, Richarda Rorty’ego, czy Bertranda Russella, tym co zepsuło życie publiczne i politykę były właśnie pragmatyzm oraz utylitaryzm. W opinii Rorty’ego obydwa nurty są antynomiczne, jednak wywodzą się z jednego źródła: oświeceniowego racjonalizmu.

Twierdzenie pragmatyzmu, że prawdą jest wszystko to co wartościowe praktycznie, zaś utylitaryzmu, że to co skuteczne oraz użyteczne, na płaszczyźnie polityki i moralności wywołuje katastrofalne skutki.

Jak pisze Russell: jeżeli w demokracji prawda opiera się na większości, to można ją przegłosować; tym sposobem można przegłosować wszystko, nawet to, że ziemia jest płaska.

W opinii Rawlsa, twórcy „Teorii sprawiedliwości”: utylitaryzm bagatelizuje wymiar indywidualny, dobro jednostek, zmierzając jedynie do dobra uniwersalnego, uzyskiwanego na wyższym poziomie abstrakcji i uogólnień (np. PKB).

W takim układzie polityki, jak wskazuje Rawls, czynnik strukturalny – preferencja – staje się ważniejszy od wartości humanistycznej: człowieka. W ten sposób polityka próbuje spełniać potrzeby preferencji, nie zaś realizować praw indywidualnych, składających się na dobro wspólne. W imię dobra wspólnego nie można podeptać praw indywidualnych, jednostkowych, a do tego właśnie prowadzi kierowanie się preferencjami. Dwa przeciwstawne, zwalczające się wzajemnie systemy – komunizm i kapitalizm – jednocześnie całymi garściami czerpały z utylitaryzmu. W ramach tego procesu, ulegania utylitaryzmowi, dochodzi bardzo często do stygmatyzacji oraz pogwałcenia praw mniejszości, gdy np. w ślad za społeczną niechęcią do środowisk homoseksualnych i homofobii, rząd stosuje język nienawiści wobec społeczności LGBT albo kiedy druga strona (opozycyjna) determinowana oczekiwaniami swoich zwolenników, posuwa się do wulgarnego, agresywnego języka.

W obydwu przypadkach jest to populizm, będący konsekwencją złego zastosowania pragmatyzmu i utylitaryzmu w polityce.

Tak postępować nie wolno!

Ps. Bardzo przepraszam i proszę mi to wybaczyć, że w celach lepszej zrozumiałości tekstu sięgnąłem w niektórych miejscach po wulgarne cytaty i przykłady wieloznaczności obscenicznych wypowiedzi (nie używam wulgarnych zdań, lecz je cytuję). W przestrzeni publicznej w ogóle nie używam takiego języka, a agresja jest mi obca. Uważam, że w życiu publicznym na takie zjawiska jak wulgarne, ordynarne słownictwo, przemoc, nienawiść, agresję, okrucieństwo nie ma i nie może być miejsca, i trzeba zdecydowanie te zjawiska zwalczać.

Autor jest socjologiem i dziennikarzem, prowadzi własną audycję w „Halo Radio” oraz pełni funkcję redaktora naczelnego „Czasopisma Ekspertów” Fundacji FIBRE. Zajmuje się analizami z zakresu filozofii polityki i socjologii polityki, a także obserwacji uczestniczącej. Interesuje go zwłaszcza fenomenologia oraz hermeneutyka. Jest autorem sześciu książek popularno-naukowych i w dziedzinie dziennikarstwa śledczego. Członek zarządu Fundacji FIBRE.

Nieodwracalny proces – wirus w PiS

Paradoksalnie na strajku kobiet w sprawie aborcji, najwięcej nie zyskała opozycja lecz Morawiecki. Premier, którego pozycja miała osłabnąć w rezultacie rekonstrukcji, wzmocnił się. Jeżeli dziś w PiS można wskazać jakiś czynnik stabilizujący, to jest to właśnie Morawiecki. Być może Kaczyński celowo „zagrał” Trybunałem Konstytucyjnym, masowo prowokując płeć piękną do wyjścia na ulice, aby podbudować pozycję Morawieckiego.

Roman Mańka: Opozycja nic nie zyskała na protestach kobiet. Najnowsze sondaże pokazują, że Koalicja Obywatelska podniosła swoje sondaże niewiele. Nieznacznie zwiększył popularność Ruch Szymona Hołowni – „Polska2050” – którego poparcie kształtuje się na poziomie mniej więcej równym temu z wyborów prezydenckich. „Lewica” nieco odbudowała się wobec rezultatu Roberta Biedronia z czerwca br., jednak nadal ma mniej niż jej wynik uzyskany w wyborach parlamentarnych; podobnie PSL, notowania ludowców kształtują się poniżej realnych wyników wyborczych, uzyskanych w elekcji parlamentarnej.

Wentyl bezpieczeństwa
Używając instrumentalnie Trybunału Konstytucyjnego do stwierdzenia niezgodności części przepisów ustawy aborcyjnej, w zakresie wady płodu, jako niezgodnych z konstytucją, Kaczyński „upiekł kilka pieczeni na jednym ogniu”.

To typowe zastosowanie utylitaryzmu, czyli czysto użytecznościowego i partykularnego użycia prawa oraz instytucji prawo stanowiących, w walce politycznej.

Po pierwsze, i to był chyba cel nadrzędny, Kaczyński w ten sposób, „grając” tematem aborcji i prowokując kobiety, do wyjścia na ulice, zdołał odwrócić uwagę opinii publicznej od kwestii indolencji rządu w walce z pandemią koronawirusa.

Z zakulisowych informacji wynikało już od jakiegoś czasu, iż w kulminacyjnym momencie skala zakażeń może przekroczyć 30 tys. osób na dobę i sięgnąć poziomu nawet 40 czy 50 tys. (taki scenariusz przewidywałem niedawno w jednej z moich audycji w „Halo Radio: https://www.facebook.com/tuhaloradio/videos/746303885954081 ). Obecnie liczba zachorowań jest nieco mniejsza, jednak PiS osiągnął ten efekt za pomocą drastycznego zmniejszenia ilości przeprowadzanych testów. Gdyby natomiast zastosować wskaźniki względne (procentowe), to liczba zakażeń sięgnęłaby właśnie pułapu ponad 40 tys.

Wyciągając kobiety z domów, PiS zdjął temat pandemii z czołówek medialnych, a także odsunął zainteresowanie od własnej niekompetencji. Zyskał coś jeszcze: alibi. Dzięki wyjściu ludzi na ulice, PiS może zrzucać odpowiedzialność za wzrost skali zachorowań na działaczki z Ogólnopolskiego Strajku Kobiet. W ten sposób „wypala się” też społeczną energię. Problemy ideologiczne są zazwyczaj dla obywateli mniej istotne niż ekonomiczne (przynajmniej powierzchownie). Dlatego, jeżeli zużyje się energię wokół kwestii światopoglądowych czy ideologicznych, to może już nie starczyć sił na, o wiele bardziej niebezpieczne dla każdej władzy, protesty socjalne.

W socjologii istnieje tzw. teoria konfliktu. Jej wybitnymi przedstawicielami są socjologowie, m.in. Niemiec, Georg Simmel, Amerykanin, Lewis Coser, oraz Brytyjczyk niemieckiego pochodzenia, Ralf Dahrendorf. Ta teoria zakłada, że konflikt może być wykorzystywany (również przez rządy), jako swoisty wentyl bezpieczeństwa, służący do rozładowywania napięć. Z punktu widzenia władzy, wiele rozwarstwionych konfliktów jest dużo bardziej bezpiecznym wariantem, niż jeden fundamentalny.

To, że Kaczyński gra na konfliktach, co określa się jako metodą świadomego zarządzania konfliktami, wiadomo nie od dziś.

Po drugie, temat aborcji zmarginalizował Zbigniewa Ziobro i jego stronników. Ziobro zniknął. Wielu obserwatorom wydawało się, że jest on zwycięzcą zamieszania wokół rekonstrukcji rządu. Nic z tego. Kaczyński, poprzez instrumentalne użycie Trybunału Konstytucyjnego umiejętnie usunął go w cień. Straciła również rywalizująca z PiS-em „Konfederacja”, co widać już w niektórych sondażach. Obecnie najbardziej radykalny, fundamentalny element konserwatywno-narodowy jest znowu wewnątrz PiS, w postaci ministra edukacji, Przemysława Czarnka. I o to waśnie w tej grze chodziło.

Zyskał zaś premier Morawiecki. Jego pozycja miała osłabnąć w rezultacie rekonstrukcji i wejścia Kaczyńskiego do rządu w randze wicepremiera, ale konflikt aborcyjny spowodował, że Morawiecki się wzmocnił.

Siłą rzeczy osłabienie Ziobry spowodowało automatyczne wzmocnienie Morawieckiego. Poza tym, premier stał się twarzą walki z pandemią i jedynym czynnikiem stabilizacji politycznej, o ile o czymś takim w ogóle można mówić. Może on również zyskiwać społecznie poprzez niepublikowanie orzeczenia TK w kwestii aborcji.

Syndrom Olsena
(ale) Morawiecki wzmocnił się jeszcze z jednego powodu. Osłabł Kaczyński. W PiS zarysowało się coś w rodzaju zużycia czy nawet kryzysu przywództwa. Może to być celowy, z góry zamierzony i zarazem krótkotrwały efekt, mający na celu wzmocnienie Morawieckiego. Wtajemniczeni od dawana twierdzą, że Kaczyński typuje obecnego premiera na swojego następcę, co przysparza mu w ramach „Zjednoczonej Prawicy” wrogów takich, jak: Beata Szydło czy Zbigniew Ziobro. Gdyby dziś w PiS odbyły się wolne, demokratyczne wybory i wystartowało w nich kilku kandydatów, największe szanse na zwycięstwo w starciu z Kaczyńskim miałaby Szydło, a to oznacza realne rządy Ziobro.

Z obecnym premierem, jego poprzedniczka na pewno wygra, gdyż ma poparcie terenu oraz lokalnych działaczy. Jest tam niesamowicie popularna, partyjne „doły” ją uwielbiają, zaś Morawieckiego, wprost przeciwnie. Chociaż premier politycznie obecnie zyskuje.

Jednak, „zadyszka” Kaczyńskiego raczej nie jest zamierzona, lecz stanowi coś w rodzaju efektu ubocznego prowokacji aborcyjnej oraz sytuacji pandemicznej. Przywódca PiS to polityk, który podobnie jak Egon Olsen, bohater popularnego swego czasu w Polsce serialu, „Gang Olsena”, dużo lepiej planuje niż wykonuje, potrafi mieć znakomite strategie, ale zepsuć je w fazie pragmatycznej.

Tak stało się też w tym przypadku, w sensie strategicznym pomysł Kaczyńskiego, oczywiście wziąwszy pod uwagę cele partykularne, był bardzo dobry, jednak wykonanie dużo słabsze. W pewnym momencie Kaczyńskiemu puściły nerwy, jego emocjonalne, nerwowe, nawet awanturnicze wystąpienia, mocno nadszarpnęły wizerunek lidera PiS i automatycznie osłabiły jego pozycję. Wizerunkowo Kaczyński wypadł katastrofalnie. Przemawiając w maseczce i wrzeszcząc z mównicy, wyglądał nie jak poważny polityk, trzymający w ręku wszystkie sznurki, lecz jak „terrorysta”.

Coraz bardziej daje też znać o sobie biologia. Nie udawajmy, że jej w polityce nie ma i że jest bez znaczenia. Walka o sukcesję niecierpliwi. Ewentualni następcy przywódcy „Zjednoczonej Prawicy” nie mogą już się doczekać na przejęcie „pałeczki” lidera. To powoduje konflikty interesów, generowane nie tylko poprzez czynniki merkantylne, niezgodność interesów, lecz również przez ambicje.

Innym ośrodkiem, oprócz Morawieckiego, którego pozycja uległa wzmocnieniu, jest prezydent Andrzej Duda. Już widać, że prezydentura Dudy w ramach drugiej kadencji (co od dawna przewidywałem) będzie zdecydowanie inna niż w pierwszej. To co się zmieniło, to warunki strukturalne. Duda już nie zależy od łaski Kaczyńskiego czy PiS i właściwie nic nie potrzebuje od swojego politycznego zaplecza.

Słaby punkt
Największym błędem Kaczyńskiego była tzw. „piątka dla zwierząt”, a więc ustawa, która miała wprowadzić szczególne warunki ochronne dla zwierząt futerkowych, osłabiając tym samym bezprawie hodowców.

Normatywnie ten akt prawny był bardzo pożądany, lecz w wymiarze pragmatycznym osłabił PiS na jego naturalnym terenie poparcia: (czyli) na wsi. Analizy pokazują, iż PiS posiada poparcie w dwóch populacjach: 1) ideologicznej, światopoglądowej, która jest grupą o konserwatywnych poglądach, składającą się z wyborców zamieszkujących w dużych miastach; oraz 2) pragmatyczną, oportunistyczną, motywowaną względami socjalnym, która z kolei mieszka na terenach wiejskich i w małych ośrodkach miejskich.

Wbrew temu co się mówi w polskiej publicystyce i co uważają niektórzy eksperci, głębsze badania. m.in. prowadzone (także przeze mnie) w oparciu o metodę obserwacji uczestniczącej, pokazują, że figura poparcia dla PiS na wsi, wcale nie jest konserwatywna a socjalna; rolnicy oraz mieszkańcy wsi popierają PiS z uwagi na realizowane projekty socjalne.

Tak samo kościół katolicki nie odgrywa już na wsi tak silnej roli jak się sądzi, zaś apele czy nawoływania księży nie są głównym elementem mobilizującym wyborców. Stąd kolejne skandale oraz afery kompromitujące kościół nie uderzają bezpośrednio w PiS, partia Kaczyńskiego na nich wyraźnie nie tarci. Główne znaczenie dla wyborców wiejskich odgrywa: socjal, i inny jeszcze czynnik: antyelitarność i antyniemieckość PiS, a nawet antyeuropejskość.

Analizy pokazują ponadto, że elektorat wiejski popierający PiS jest w ogólnej populacji tej formacji najliczniejszy, lecz jednocześnie najłatwiej można go odebrać. Ten sam elektorat, w sensie sposobu myślenia, popierał kiedyś AWS, później SLD, i w obydwu przypadkach szybko odpłynął.

Tak samo może być w przypadku PiS.

Niedawne „tąpnięcie” w sondażach partii rządzącej, średnio o ok. 10 proc., związane jest nie z protestami kobiet, bo te nie odbierają elektoratu PiS, w skali masowej dotyczą głównie miast, lecz z atmosferą na wsi, i są wynikiem zachowania Kaczyńskiego w zakresie tzw. „piątki dla zwierząt”. Rolnicy bardzo źle tę postawę przywódcy „Zjednoczonej Prawicy” odebrali.

Jest to czasowe „wahnięcie w dół”, gdyż PiS na wsi za bardzo nie ma alternatywy, i jak zasygnalizowały kolejne badania socjologiczne, straty na terenach wiejskich PiS zaczął szybko odrabiać, sytuacja powoli wraca do normy.

Jednak kolejne błędy, jeśli takowe się zdarzą, mogą uruchomić trwały proces anihilacji PiS na wsi, przy jednoczesnym wzmocnieniu np. PSL, bo chyba nie „Konfederacji”.

Nihilizm
Dla każdej władzy zawsze najgroźniejszy jest początek drugiej kadencji. Mówił o tym Donald Tusk w rozmowie z Radosławem Sikorskim, ujawnionej przez tego drugiego; pokazuje to również wiele przykładów samorządowych (które osobiście miałem możliwość oglądać).

Na początku drugiej kadencji wytwarza się szczególna sytuacja, w ramach której władza czuje się pewna oraz bezkarna.

Wówczas też najłatwiej jest o błąd.

PiS dodatkowo w stan uśpienia wprowadziły wygrane wybory prezydenckie, które odbyły się w niecały rok po elekcji parlamentarnej.

Kaczyński może „pluć sobie w brodę”. Duda nie będzie łatwym prezydentem. Reelekcja zawsze powodowała, ze prezydenci redefinowali swoją pozycję. Tak samo było w przypadku Aleksandra Kwaśniewskiego. Paradoksalnie dla PiS dużo lepszym wariantem mógłby być Rafał Trzaskowski niż Andrzej Duda, gdyż mobilizowałby PiS wewnętrznie i jednocześnie ograniczał frondy. Świadomość wroga czy silnego przeciwnika, często integruje i działa konstruktywnie. Tu Kaczyński nie okazał się dobrym strategiem.

PiS ma już najlepsze lata za sobą. Formacji tej pewnie jeszcze nie raz spadnie a następnie wzrośnie poparcie w notowaniach sondażowych, lecz nie odwróci to kierunku głównego procesu, który będzie prowadził do anihilacji partii.

Wyniszczającym (już w tym momencie) czynnikiem jest walka o sukcesję wobec domniemanego odejścia Kaczyńskiego. Ten element nakręcał będzie wewnętrzną rywalizację i frondy. Z kolei to negatywnie wpłynie na jakość rządzenia.

PiS stanie się areną sprzężeń zwrotnych: walka o sukcesję, pociągnie za sobą maksymalizację konfliktów interesów, te zaś zjawiska wpłyną na spadek notowań, a to znowuż na pogłębienie wewnętrznych działań odśrodkowych oraz napięć.

To jest już nieodwracalny proces, wyniszczający mechanizm, którego PiS nie będzie w stanie zatrzymać. Słabnąca pozycja PiS siłą rzeczy coraz bardziej zacznie uruchamiać demonstracje uliczne, które wtórnie również przełożą się na sytuację w PiS.

Po detronizacji Kaczyńskiego, zarówno „Zjednoczona Prawica” i PiS rozpadną się na drobne kawałki. Żaden z potencjalnych liderów (chyba, że pojawi się jakiś nowy obecnie nieznany), nie będzie w stanie zapewnić w PiS stabilizacji i zapanować nad dynamiką spontanicznej sytuacji.

Polskie partie tworzone są wg modelu (nazywam go charyzmatycznym) „wodzowskiego”. Budowane są na autorytecie założyciela, który staje się jednocześnie przywódcą. Nie ma hasła „umarł król niech żyje król”, bo po śmierci króla nic już nie ma.

Brak konwersji
Na protestach kobiet w sprawie aborcji wyraźnie nie zyskuje żadna z istniejących w Polsce sił politycznych. Nie jest to dziwne, a wynika z niekompatybilności pomiędzy wymiarem społecznym a politycznym. Energia protestu została zebrana w obszarze społecznym, tymczasem na terenie politycznym nie posiada on swojej reprezentacji. Żadna z istniejących sił politycznych nie jest w stu procentach reprezentatywna dla protestów kobiet.

W największym stopniu ducha tych nastrojów oddaje „Partia Razem” jednak o przełożeniu emocji społecznych na poparcie polityczne (notowania czy głosy) decydują dwa idące w parze elementy: 1) emocjonalny, i to jest; a także 2) pragmatyczny, racjonalny, i tego nie ma.

Wyborcy, nawet gdy kogoś emocjonalnie popierają, z kimś się ideologicznie oraz duchowo utożsamiają, zagłosują na ten podmiot tylko pod warunkiem powzięcia wysokiego domniemania skuteczności głosowania. Czyli żeby na kogoś zagłosować trzeba wysoko, pozytywnie definiować jego szanse, zaś „Partia Razem” niestety ich nie ma, poza tym jest już częścią innego politycznego tworu: „Lewicy”, który z kolei nie jest dla protestujących wiarygodny, natomiast OSK nie ma ściśle politycznej, partyjnej formuły.

Jeżeli ta niekompatybilność pomiędzy wymiarem społecznym i politycznym, a zatem brakiem politycznego narzędzia, które mogłoby przejąć oraz zdyskontować (potrzeba konwersji) społeczną energię, będzie dalej utrzymywana, może dojść do poważnych paradoksów.

Wówczas dojdzie do sytuacji niespotykanej, a także paradoksalnej, w ramach której poparcie wywołane w rezultacie niepokojów zainicjowanych przez strajkujące kobiety zbierze podmiot cieszący się w największym stopniu atutem świeżości: w tym przypadku najbardziej poważnym kandydatem do uzyskania tego efektu jest „Polska2050” Szymona Hołowni.

Byłby to poważny dysonans, gdyż lewicowa, mocno antyklerykalna energia poszłaby na konto centroprawicy kierowanej przez człowieka blisko związanego z kościołem katolickim.

Jeśli pomiędzy obszarem społecznych napięć a terenem politycznego działania nie zostanie zbudowana koherencja, a więc jeśli kobiety z OSK nie stworzą swojego politycznego narzędzia, ich wysiłki pójdą na marne, zaś energia będzie rozładowana lub przejmie ją ktoś inny, znajdujący się w innym miejscu sceny politycznej.

Życie bez własności?

Powoli, po cichu, coraz większą rolę odgrywają narzędzia finansowo-społeczne, których skutkiem ubocznym może być kryzys o nieznanym dotąd charakterze. Niektóre z nich, to nowe, niepozorne twory, które zagrażają podstawowej wartości, jaką jest własność.

Jerzy Mosoń: Problem zaczął się od strachu wywołanym przez kredyty, szczególnie te przyznawane bezpodstawnie lub z nikczemnym zamiarem pozbawienia majątku niewypłacalnego dłużnika. Ten strach zrodził nowe formy leasingu, abonamenty i modę na posiadanie bez własności.

Dożywotnie niewolnictwo
Jeśli ktoś musi sfinansować zakup nieruchomości kredytem udzielonym na tak długi okres, że czas jego spłaty może okazać się dłuższy niż pozostałe mu życie, to znaczy, że podpisując umowę z bankiem, godzi się niejako na dożywotnie niewolnictwo. Ta dość banalna i znana konstatacja, jeszcze sprzed wielkiego kryzysu finansowego z 2008 roku, nabiera obecnie nieco innego charakteru. Od lat kredytujemy zakup coraz większej liczby rzeczy codziennego użytku. Stajemy się posiadaczami droższych, trudniejszych do spłaty przedmiotów, jednocześnie mniej trwałych niż wcześniej, jak również zdecydowanie bardziej potrzebnych, a czasem nawet niezbędnych do funkcjonowania. Tymczasem aż do przelania ostatniej raty kredytu, właścicielem przedmiotu jest bank, więc jakiekolwiek zawirowanie zawodowe może pozbawić dłużnika nadziei na to, że kiedykolwiek stanie się właścicielem wymarzonej rzeczy.

Lepiej zatem pracy nie tracić. Ale to banał.

Produkty nie posłużą dłużej
Kwestii trwałości urządzeń nie poprawią raczej nowe zasady, którymi Komisja Europejska zobowiązuje producentów, by ci od kwietnia 2021 roku naprawiali oferowane urządzenia. Nowe regulacje miały wyjść naprzeciw oczekiwaniom konsumentów, którzy narzekali na trwałość urządzeń oraz fakt, że wiele z nich było nienaprawialnych. Niestety, choć nowe przepisy wymuszają na producentach oferowanie takich produktów, które dają się naprawić, to jednocześnie konstytuują proceder tworzenia produktów z ostateczną datą użyteczności – wystarczy by konsument otrzymał w tym zakresie informację.

Odciążenie pracodawcy, obciążenie pracownika
Zamiast stabilności zatrudnienia, której jeszcze niedawno oczekiwano od pracodawców, w ostatnich latach rośnie raczej presja na pracownikach, by ci byli nieustannie gotowi do przekwalifikowania się. Dostrzegając plus takiej sytuacji, bo bez wątpienia jest nim konieczność rozwoju, nie można przejść obojętnie obok faktu, że człowiek, od którego wymaga się stałej gotowości, żyje w ciągłym strachu. A to z kolei nie sprzyja ani budowaniu relacji, ani tym bardziej tworzeniu, nawet podstawowych komórek społecznych. Czasami, zatem lepiej niż kupić coś na kredyt, licząc na to, że kiedyś stanie się to naszą własnością, wygodniej jest od razu porzucić tę nadzieję i zgodzić się jedynie na jej czasowe posiadanie. I tu w sukurs przychodzą właśnie nowe narzędzia finansowe.

Lepiej nie mieć?
Wśród nich są liczne abonamenty, jest też odświeżony leasing dedykowany już nie tylko firmom, ale też wypłacalnemu konsumentowi. Jeśli dokonamy symulacji kosztów zakupu auta wartego 125 tys. zł i pozyskania możliwości użytkowania go w ramach leasingu konsumenckiego, to wziąwszy pod uwagę wszystkie czynniki, w tym koszty ubezpieczenia oraz prognozowaną utratę wartości samochodu, gdzie już po pierwszym roku wynosi ona nawet 20 proc., okaże się wtedy, iż leasing jest nie tylko bezpieczniejszy, lecz też tańszy od zakupu gotówkowego. Przy czym, trzeba mieć na uwadze, że leasing konsumencki nie oferuje odliczeń podatkowych, które zapewnia jego tradycyjna forma: dla firm. To jak bardzo leasing, jako taki, jest atrakcyjny dla polskiego użytkownika mówią dane statystyczne. Na początku 2020 roku Związek Polskiego Leasingu poinformował, że w roku 2019 firmy leasingowe udzieliły łącznego finansowania na poziomie 77,8 mld zł. W większości były to środki wydane na inwestycje firmowe. Przedsiębiorstwa stanowią, bowiem aż 99,4 proc. wszystkich klientów polskiej branży leasingowej.

Uzmysławia to skalę problemu. Generalnie właścicielami samochodów w Polsce są firmy, co najwyżej banki, udzielające leasingu lub kredytu, z rzadka jest to tylko Kowalski. Wraz z popularyzacją stosunkowo nowego narzędzia finansowego, jakim jest leasing konsumencki, można się spodziewać dalszego spadku udziału rynkowego aut będących własnością prywatną.

Thing sharing
Leasing konsumencki nie jest jednak największym zagrożeniem dla istnienia wartości, jaką jest własność. Zwężanie ulic w miastach z pobudek ekologicznych, sprzyja powstawaniu „korków”, które z kolei zniechęcają do wyjeżdżania do centrum aglomeracji własnym autem. Jeśli ktoś „dusi się” w komunikacji zbiorowej, może skorzystać z wynajmu krótkoterminowego, ale też z car sharingu. Ten drugi trend zdaje się być obecnie dominującym w świecie motoryzacji. Zgodnie z ideą car sharingu, nie trzeba mieć samochodu na własność. Wystarczy mieć na karcie odpowiednie środki, by przejechać się samochodem. Gdy zasoby na karcie się skończą albo upłynie czas wypożyczenia, centrala mająca pełną kontrolę nad autem może wyłączyć silnik, tudzież w skrajnych przypadkach powiadomić policję.

Czym jeszcze zaczniemy się dzielić, jeśli nie będzie nas stać na posiadanie tego na własność? Czy możliwe jest tworzenie rodziny w społeczeństwie, w którym własność będzie luksusem, jak w czasach społeczeństwa feudalnego czy też okresie niewolnictwa? Być może te obawy są na wyrost. Przecież w epoce przed-komórkowej takim sharowanym urządzeniem była budka telefoniczna. Trudno jednak dziś orzec, czy tak daleko odchodząc od własności robimy krok do przodu, czy też cofamy się w rozwoju.

Autor jest szefem Zespołu ds. Geopolityki i Polityki Zagranicznej Fundacji FIBRE. W przeszłości pełnił funkcję redaktora naczelnego magazynu „Gentleman”, a także z-ca redaktora naczelnego czasopisma Polish Market. Kierował Działem Prawnym tygodnika „Gazeta Finansowa”. Na swoim koncie ma wiele publikacji w „Rzeczpospolitej” (w której pracował), w Kwartalniku Geopolitycznym „Ambassador”, w miesięczniku „Home&Market” oraz w czasopismach prawniczych, m.in. w prestiżowym branżowym miesięczniku „Radca prawny”.Jest także reżyserem i producentem filmów.